Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze ritenute significative:
Alessandro di Hales,
Glossa Sent., II, d. 6, n. 16 motus in
contrarietate est finitus, sed motus in natura non habente
contrarietatem est infinitus (
LLT);
Alberto Magno,
Anal. priora, II
vii 7 Si enim aliquis sit instans simpliciter in omnibus, necesse est dicere contradictionem, hoc est, contradicentem sive
contrarietatem instantiam dicere simpliciter in omnibus sumendo medium supra subiectum propositionis cui instat (
LLT);
Dipl. Feder. II, 376 regali sancimus edicto, ut fratres hospitalis Sancti Ioannis de Messana (…) que concessione pontificum, donatione vel confirmatione regum progenitorum nostrorum necnon et oblatione fidelium rationabiliter inpresentiarum habent (…), quiete, pacifice et sine
contrarietate qualibet perpetuo conserventur (
MGH);
Enrico di Gand,
Quodlibet I, q. 10 Ad argumentum philosophicum quo vane sustentati sunt (…), ut argumentum istud intelligatur procedere ex defectu philosophiae non determinantis omnem modum essendi, non autem ex
contrarietate eius ad theologicam veritatem, sciendum (…) quod in philosophia et in theologia esse simpliciter et esse aliquid circa quamcumque rem multipliciter dicuntur (
LLT);
Alessandro di Roes,
Memoriale, 19 hec diversitas regum et regnorum in Gallia multas facit diversitates et
contrarietates in scripturis (
MGH);
Raimondo Lullo,
Arbor, I 1
Contrarietas est quorundam mutua resistentia propter diversos fines (
LLT);
Matteo d’Acquasparta,
Quaest. disp. an., q. 2, par. 1 in naturis et substantiis spiritualibus, eo quod sunt a materia corporali absolutae, sunt reflexivae sui supra se, potest inveniri in eis movens et motum, non tamen secundum eamdem rationem nec secundum eumdem modum, et ideo sine contradictione et
contrarietate (
LLT);
Nicola d'Hacqueville,
Serm. mor., 48 Nemo potest duobus dominis servire, scilicet Deo et diviciis mundi propter Dei et divitiarum
contrarietatem, quia isti duo domini adversantur tanquam veritas et falsitas (
LLT).
Commentatori danteschi:
il sost. è att. solo sporadicamente nei commenti lat. alla
Commedia, pur in entrambi i sensi individuati:
Graziolo Bambaglioli ad Inf. VIII 109-127: Virgilius redeundo dicebat: «Quis inhibuit mihi ne tristia viderem ospicia», omni iocunditate privatus, «nichilominus tamen huius pugne me opportebit esse victorem, quamvis horum demonum
contrarietas et diversitas non sit nova, quia quod ipsi demones fecerunt in portis istis sic secretis et positis in profundiori loco inferni, alias iam fecerunt in aliis portis que ita secrete non erant» (
DDP).
Codice Cassinese ad Inf. VII 36: compunto. ex tanta hominum
contrarietate (
DDP).
Chiose Ambrosiane ad Par. XXVI 124: hanc
contrarietatem tollemus hoc modo, scilicet quod radix proprii ydiomatis remansit in Heber sed latior et ornatior et diffusiori modo prolata (
DDP).
Benvenuto da Imola ad Inf. V 28-29: Pena autem est haec, quod isti luxuriosi amorosi impetuose rapiantur a ventis contrariis, et invicem collidantur vel confringantur sicut undae maris tempestuosi exagitati a
contrarietate ventorum (
DDP);
ad Inf. VII 36-39: et io ch'avea il cor quasi compunto, scilicet ex tanta
contrarietate et repugnantia hominum (
DDP);
ad Purg. XX 97-102:
contrarietas stat in hoc, quod nominati in prima cantione diurna fuerunt amicissimi paupertatis et largitatis; illi vero de quibus fit mentio in cantione nocturna fuerunt amici avaritiae et cupiditatis (
DDP).