Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it


[ visualizzazione standard - elenco voci ]
successor, -oris (s.m.)

DEFINIZIONE:
1. successore (Castiglioni-Mariotti), colui che subentra a un altro in una carica.
Ep. V 30 Hic est quem Petrus, Dei vicarius, honorificare nos monet; quem Clemens, nunc Petri successor, luce Apostolice benedictionis illuminat; ut ubi radius spiritualis non sufficit, ibi splendor minoris luminaris illustret.
Ep. VII 5 tu, Cesaris et Augusti successor, Apennini iuga transiliens veneranda signa Tarpeia retulisti, protinus longa substiterunt suspiria diluvia desierunt; et, ceu Titan, preoptatus exoriens, nova spes Latio seculi melioris effulsit.
Mon. III i 5 queritur utrum auctoritas Monarche romani, qui de iure Monarcha mundi est, (...) inmediate a Deo dependeat an ab aliquo Dei vicario vel ministro, quem Petri successorem intelligo, qui vere claviger est regni celorum.
Mon. III iii 7 Summus Pontifex, domini nostri Iesu Cristi vicarius et Petri successor, (...) necnon alii gregum cristianorum pastores, et alii quos credo zelo solo matris Ecclesie promoveri, veritati quam ostensurus sum de zelo forsan (...) non de superbia contradicunt.
Mon. III vi 6 Multa enim Deus per angelos fecit et facit et facturus est que vicarius Dei, Petri successor, facere non posset.
Mon. III vii 5 Nam scimus quod successor Petri non equivalet divine auctoritati saltem in operatione nature: non enim posset facere terram ascendere sursum, nec ignem descendere deorsum per offitium sibi commissum.
Mon. III viii 2 Ex quo arguunt successorem Petri omnia de concessione Dei posse tam ligare quam solvere; et inde inferunt posse solvere leges et decreta Imperii, atque leges et decreta ligare pro regimine temporali (...).
Mon. III viii 3 Sillogizant enim sic: “Petrus potuit solvere omnia et ligare; successor Petri potest quicquid Petrus potuit; ergo successor Petri potest omnia solvere et ligare”.
Mon. III viii 11 Et ideo dico quod etsi successor Petri, secundum exigentiam offitii commissi Petro, possit solvere et ligare, non tamen propter hoc sequitur quod possit solvere seu ligare decreta Imperii sive leges (...).
Mon. III ix 1 Accipiunt etiam illud Luce, quod Petrus dixit Cristo, cum ait «Ecce gladii duo hic»; et dicunt quod per illos duos gladios duo predicta regimina intelliguntur, que quidem Petrus dixit esse ibi ubi erat, hoc est apud se; unde arguunt illa duo regimina secundum auctoritatem apud successorem Petri consistere.
FREQUENZA:

Ep. 2
Mon. 9

INDEX LOCORUM:

successor, Ep. V 30; VII 5; Mon. III iii 7; III vi 6; III vii 5; III viii 3 [2 v.]; III viii 11
successorem, Mon. III i 5; III viii 2; III ix 1

LOCUZ. E FRAS.:
successor Petri: Ep. V 30; Mon. III i 5; III iii 7;  III vi 6; III vii 5; III viii 2; III viii 3; III viii 11; III ix 1
VARIANTI E/O CONGETTURE:
CORRISPONDENZE:
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
successore, vd. ED (A. Niccoli).
Latino classico e tardoantico:
il vocabolo è ben att. dall'età class. con il signif. di «qui in alterius locum succedit» (vd. Forcellini s.v. successor): es. CicFam. 3 Quae successori coniunctissimo et amicissimo commodare potest is, qui provinciam tradit; QuintInst. XII 10 Floruit autem circa Philippum et usque ad successores Alexandri pictura praecipue, sed diversis virtutibus (CC).
Latino medievale:
il sost. è ben att. anche nel lat. mediev., pertanto si riportano solo alcune occorrenze a titolo d'es.: Bernardo di Clairvaux, Epist. de moribus, 31 Porro vos, si Caesaris successori, id est Regi, sedulus in suis curiis, consiliis, negotiis exercitibusque adestis, indignum erit vobis cuicumque Christi Vicario taliter exhiberi, qualiter ab antiquo inter ecclesias ordinatum est? (LLT); Eccheardo d’Aura, Chronicon Ego quidem christianis michi legibus subarratum regnum ut heres et successor augusti tenere, si tamen rerum omnium dominatori complacuerit, cupio; parricida vocari vel esse nolo (MGH); Bonaventura, Comm. in Ioh., 18, 25 Item quaeritur, utrum successor Petri possit gladium materialem educere et percutere. - Et quod sic, videtur exemplo Petri (LLT); Tommaso d’Aquino, Reg. Princ., I xv 819 Huius ergo regni ministerium, ut a terrenis essent spiritualia distincta, non terrenis regibus sed sacerdotibus est commissum, et praecipue summo sacerdoti, successori Petri, Christi vicario, Romano pontifici, cui omnes reges populi Christiani oportet esse subditos, sicut ipsi domino Iesu Christo (LLT); Alberto, Const. 4, 173 vicarius Ihesu Christi et successor Petri potestatem imperii a Grecis transtulit in Germanos (MGH).
Lessicografi medievali:

Balbi (s.v. succedo): (…) successor -soris dicitur qui locum precedencium occupat (Mirabile).

Commentatori danteschi:
Il nesso dantesco successor Petri ricorre solo nei seguenti luoghi: Guido da Pisa ad Inf. II Nota Que et quod ad veritatem volendam exprimere, pro loco sancto stabilita fuere ubi Petri maioris successor assistit in trono (DDP).
Benvenuto da Imola ad Inf. III 58-60: hic vero Petrus successor Petri navium maximam et ditissimam dimisit (DDP); ad Purg. VII 124-126: Hic Sordellus, quia vituperaverat utrumque successorem Petri, degenerantem a paterna probitate, nunc reflectit sermonem suum ad socium eius (DDP).
Giovanni da Serravalle ad Inf. II Nota iter Enee fuit causa alme urbis Rome et universalis Imperii Romani in celo electi, ut ibi sederet successor Petri pro loco sancto (DDP); ad Inf. II 18-24: in qua Roma sedere debet successor magni Petri, idest, quilibet Papa, qui est successor Petri, veri vicarii Christi (DDP); ad Purg. XIX 97-99: primo scias, quod ego fui successor Petri (DDP).

NOTA:

Il termine, nel lat. class. e mediev. indica colui che subentra a un'altra persona in una carica (vd. es. Forcellini s.v. successor e DMLBS s.v. successor).

D. utilizza la parola quasi esclusivamente nella composizione del nesso successor Petri (o Petri successor); l’unica eccezione è rappresentata da Ep. VII 5, dove compare la definizione di imperatore come «Caesaris et Augusti successor». Il nesso latino successor Petri, inoltre, compare anche in Purg. XIX 99, dove papa Adriano risponde a D. personaggio «scias quod ego fui successor Petri» (vd. successor in ED).

Petri successor e successor Petri nel lat. mediev. sono abbastanza comuni; al contrario, l’associazione di successor ad Augusto e Cesare a indicare la figura dell’imperatore è piuttosto rara: il nesso dantesco «Caesaris et Augusti successor», infatti, non sembra att. altrove, mentre successor Augusti compare solo in Eccheardo d’Aura, Chronicon, e Caesaris successor è presente solo in Bernardo di Clairvaux, Epist. de moribus.

AUTORE: Federica Favero.
DATA REDAZIONE: 01.07.2020.