Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
Eg. 1
Papias (s.v. refluit): refluit: exuberat, abundat (Mirabile).
Uguccione, F 86, 37 (s.v. fluo): refluo -is, retro fluere, unde refluus -a -um (DaMA).
Balbi (s.v. fluo) = Uguccione (Mirabile).
Guido da Pisa ad Inf. XV 4-6: Nam in partibus illis mare oceanum semper fluit et refluit, et talis fluxus vocatur ab habitatoribus terre «fiotto» (DDP).
Giovanni di Serravalle ad Inf. XV 4-12: In aliis sex horis quarte quarte, quia luna habet aspectum per transversum, vapores descendunt et sic aqua refluit (DDP).
Giovanni di Serravalle ad Purg. X 7-9: Nos ascendebamus per unam petram scissam, idest divisam, que movebatur ab una et alia parte, sicut unda que fugit [et] se appropinquat, idest sicut unda que fluit et refluit (DDP).
Giovanni di Serravalle ad Par. XVI 82-84: et sic vapores descendunt ad fundum maris, et sic aqua refluit: iterum in tertia quarta, sic sicut in prima, et tunc iterum fit fluxus: [...] Et sicut revolutio celi et lune cooperit, per fluxum supple, et discooperit, scilicet per refluxum, lictora sine quiete (quia in omni die naturali bis mare fluit et refluit) (DDP).
NOTA:
Hapax nel lat. dantesco; il v., composto prefissale di re + fluo, ricorre in Eg. II 23 a raffigurare la terza conseguenza del canto di Mopso, ossia che “refluiscano indietro le onde” (traduzione di Albanese Eg., p. 1641). In una simile accezione Giovanni del Virgilio aveva utilizzato l’agg. composto refluus in Eg. I 31 in rif. al Danubio, che arresterebbe il proprio corso e rifluirebbe perché ammaliato dal canto di D.: «et quo te refluus relegens mirabitur Hyster» (Poeti d’Italia). L’agg., raro nel latino class., ricorreva in questo senso in Ov. Met. VII 267 «refluum mare» (MqDq) e Lucan. IV 428 «refluoque mari» (MqDq); cfr. Dadà, Sui composti nominali, p. 33. Nel lat. poetico delle Egloge, D. ricorre anche al v. semplice fluo (Eg. II 37 «o Melibee, decus vatum, quoque nomen in auras / fluxit...»; cfr. fluo in VDL).
Il v. refluo non registra att. bucoliche precedenti né successive a D., ma ricorre nel lat. poetico fin da Virgilio (Georg. IV 262; Aen. VIII 87; 240) nel suo signif. proprio, in rif. ai corsi d’acqua. Tra le occorrenze poetiche trecentesche, cfr. Petrarca, Epist. metr. I 4, 104 «litore qua calabro siculas disterminat oras / pontus et horrisona refluens intersecat unda» (Poeti d’Italia).