Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
gravaminibus, Ep. V 4
Osberno Deriv., G vi (s.v. gravis): Item ab hoc nomine quod est gravis hec gravitudo, -nis, et hoc gravamen, -nis (Mirabile).
NOTA:
Hapax nel lat. dantesco, deverbale da gravo, con l'aggiunta del suffisso neutro -men, -inis, impiegato per formare sost. deverbali designanti il prodotto o il risultato di un'azione. Lemma della tarda latinità, att. soprattutto in Cassiodoro e Gregorio Magno («Legitur non nisi apud auctores saeculo tertio p. C. recentiores, praecipue apud Cassiod. et Greg. M.», ThLL s.v. gravamen), con il signif. di «gravitas, onus, offensio, molestia, quo hominis animus vel res gravatur». Il sost. ricorre con frequenza nella prosa epistolare mediolat. con il signif. generico di 'difficoltà, peso, molestia, danno' (vd. Corrispondenze), ma sviluppa anche un'accezione tecnica nel lat. giuridico in cui ricorre per designare «una categoria piuttosto vasta di documenti indirizzati alle autorità di riferimento per esprimere lamentele, richieste, necessità» (cfr. Piccolomini, Germania, p. 8).
In Ep. V 4 il termine è utilizzato per indicare le oppressioni del popolo ebraico in Egitto. Dalla consultazione dei corpora disponibili (ALIM, CC, CDS, DaMA, MqDq, Poeti d'Italia) non sono emerse altre att. di gravamen per indicare la schiviatù del popolo ebraico. Il sost. è assente anche nella Vulgata: nell'Esodo infatti per indicare la cattività degli ebrei in Egitto sono impiegate altre espressioni, come de manibus/ergastulo Aegyptiorum (cfr. Baglio Ep., p. 108 e vd. ad es. Es. 3, 7-8: «Cui ait Dominus: “Vidi afflictionem populi mei in Aegypto et clamorem eius audivi propter duritiam exactorum eorum. Et sciens dolorem eius descendi, ut liberem eum de manibus Aegyptiorum et educam de terra illa in terram bonam et spatiosam, in terram, quae fluit lacte et melle»; Es. 6, 6-7: «Ego Dominus, qui educam vos de ergastulo Aegyptiorum; et eruam de servitute ac redimam in brachio excelso et iudiciis magnis […] et scietis quod ego sum Dominus Deus vester, qui eduxerim vos de ergastulo Aegyptiorum»). Nel volgarizzamento di Ep. V, gravamen è tradotto con gravamento.