Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
rivuli, Ep. VI 25
ampiamente att., cfr. DMLBS s.v. rivulus 3 per il valore fig.; in ambito epistolare vd. ad es. Pier della Vigna, Epist. 1.26, 8, Noscuntur [scil. Patareni] adeo, quod ab Ytaliae finibus, presertim a partibus Lombardiae, in quibus pro certo perpendimus ipsorum nequitiam latius abundare, iam quousque ad regnum nostrum nostrum Syciliae suae perfidiae rivulos derivarunt (ALIM); Epist. 5.131, 1, Fidelium nostrorum eterna memoria, nostro recondita pectore, quanquam, natura suum officium exequente, per solutionem debiti carnis ab obsequiis nostrae devotionis quiescat, ex fonte tamen nostrae ac innatae clementiae liquidum favoris rivulum, quem pater omnium ex gratia meruit, humana et benigna compassione percipimus dirivari misericorditer ad heredes (ALIM); Giovanni di Castrocoeli, Epist. p. 94, Quid plura, Petre? Prorumpamus et nos in multiplices, multiformiter multisque de causis, rivulos lacrimarum (ALIM).
Uguccione, R 54, 3 (s.v. ruo): Et a rivus hic rivulus diminutivum, et rivosus -a -um (DaMA).
Balbi (s.v. rivus) = Uguccione (Mirabile).
NOTA:
Hapax nel lat. dantesco, diminutivo di rivus con l’aggiunta del suffisso -ulus (cfr. Stotz VI 89). D. utilizza il termine con valore fig. per indicare i rigagnoli di paura e dolore dei Fiorentini che dovrebbero pentirsi e temere la vendetta dell’imperatore. L’uso traslato del diminutivo è ampiamente att. fin dal lat. class. (vd. Corrispondenze).
In volg., D. utilizza quattro volte nella Commedia il sostantivo ruscello con valore etimologico di diminutivo e due volte ruscelletto, come vezzeggiativo in Inf. XXX 64 e come diminutivo vero e proprio in Inf. XXXIV 130, per cui vd. ruscello e ruscelletto in VD.
Per i diminutivi nelle Epistole cfr. anche agellus, corvulus, funiculus, parvulus, navicula, scintillula, vulpecula in VDL.