Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
Mon. 1
arbiter, Mon. II ix 9
Papias (s.v. arbiter): Arbiter, iudex, medius interpres, sed arbiter fit ex voluntate, iudex ex lege. Facit arbitri secundum Sallustium, secundum vero regulam Prisciani tertiae est (Mirabile).
Uguccione, A 339, 2 (s.v. arbitror): (…) arbiter -tri, quod in tribus accipitur signifìcationibus: arbiter enim dicitur revelator consiliorum, ut in Sallustio 'procul arbitris omnibus amotis' et cetera, et arbiter testis et arbiter iudex, sed differunt: iudex ex lege, arbiter ex voluntate (DaMA).
Balbi (s.v. arbiter) = Uguccione e Papias (Mirabile).
NOTA:
Hapax nel lat. dantesco. Nel lat. class. il termine indica primariamente «is qui alicui rei interveniens (…) testis eius (auditor, spectator) fit» (vd. ThLL s.v. arbiter I); possiede, inoltre, un signif. tecnico secondo cui vale «disceptator aequi et boni (…) (i. iudex aut a litigantibus electus aut a magistratu aliave persona datus)» (vd. ThLL s.v. arbiter II A).
Il termine ricorre anche nel lat. mediev. e conserva i signif. sopra individuati (vd. es. DLMBS s.v. arbiter: «eyewitness, (...) arbiter, judge»); in alcuni casi, poi, risulta declinato come un sost. di terza declinazione (vd. es. ThLL s.v. arbiter e Papias s.v. arbiter).
D. impiega il vocabolo in contesto agonistico, nel signif. individuato di 'giudice'; utilizza, inoltre, anche le parole collegate arbitrium e arbitror.