Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
Mon. 7
ambitu, Mon. I x 3; III viii 6; III x 10; III xii 6 (2)
ambitum, Mon. I x 4; III viii 4
il termine possiede differenti signif., nessuno dei quali esattamente sovrapponibile all’uso mediev. testimoniato da D. (vd. Nota).
Isid. Orig. XV xvi 12: Ambitus inter vicinorum aedificia locus, duorum pedum et semipedis ad circumeundi facultatem relictus, et ab ambulando dictus (Mirabile).
Papias (s.v. ambitus): Ambitus circuitus. Ambitus iudicium in eum qui largitione honorem suscepit amissurus dignitatem. Ambitus inter vicinorum aedificia locus duorum pedum et semis, ad circumeundi facultatem relictus (Mirabile).
Uguccione, E 85, 15 (s.v. eo): Item ab ambio hic ambitus -tus -tui, idest circuitus, unde Oratius 'et per amenum properantis ambitus aque'; et ambitus, idest cupiditas et proprie honoris, unde Lucanus 'letalis ambitus urbis' (DaMA).
Balbi (s.v. ambitus) = Uguccione (Mirabile).
NOTA:
Nel lat. class. il termine ambitus possiede un signif. proprio con differenti sfumature: «abstracte est ipse circumeundi actus, circuitus, in gyrum conversio, et occurrit praecipue de astris» (vd. Forcellini s.v. ambitus I 1); nel suo impiego come nome concreto, inoltre, tra gli altri signif., vale «circuitus seu spatium, quo aliquid continetur» (vd. Forcellini s.v. ambitus I 2 b). Possiede, inoltre, un signif. traslato, per cui «ponitur de studio, quod adhibetur in captandis suffragiis et favore hominum, ac praecipue ad adipiscendos honores et magistratus in republica» (vd. Forcellini s.v. ambitus II 1).
Il lat. mediev. (vd. es. DMLBS s.v. ambitus) recupera i signif. class. (vd. Forcellini s.v. ambitus) di 'passaggio', 'moto circolare', 'ciclo di tempo', 'ambizione' , ma a questi aggiunge il senso fig. di 'limite, sfera d’azione' (vd. DMLBS s.v. ambitus 2 d) che ricorre anche in D.