Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
NOTA:
L'agg. - derivato da natura - è att. nel lat. class. e tardoant. con i signif. di «ad nativitatem, seu generationem et procreationem pertinens» (vd. Forcellini s.v. naturalis 1), «qui secundum naturam est, a natura profectus, naturae conveniens, coniunctus, innatus, insitus» (vd. Forcellini s.v. naturalis 2); «ad rerum naturam pertinens» (vd. Forcellini s.v. naturalis 3; anche nel senso di «qui concerne l'essence, la substance», tenuto presente per la Def. 2 proposta, vd. Blaise Patr. s.v. naturalis 4) e verus in contrapposizione a fictus e simulatus (vd. Forcellini s.v. naturalis 4).
Il lat. mediev. conserva i signif. individuati (vd. es. DMLBS s.v. naturalis), cui aggiunge alcune ulteriori valenze quali, ad es., «domesticus, subditus» (vd. Du Cange s.v. naturalis 2), «incola, civis» (vd. Du Cange s.v. naturalis 3). Uso proprio del medioevo è l'impiego di naturalis in funzione sostantivata (derivata dall'espressione ellittica naturalis phylosophus, vd. DMLBS s.v. naturalis 6c) a indicare il «natural philosopher, one who deals with questions of nature as the physical creation».
Nella produzione lat. dantesca naturalis è att. quasi esclusivamente nel signif. di 'conforme a natura'; l'unica eccezione è rappresentata da Questio 53, dove il termine indica coloro che studiano la natura. D., inoltre, ricorre ai termini collegati natura, naturaliter e naturo. In Mon. l'agg. ricorre anche nel titolo De naturali audito (traduzione del greco Περὶ φυσικῆς ἀκροάσεως) a indicare la Fisica di Aristotele (Quaglioni Mon. I ix 1, p. 968, n. ad loc.) nei seguenti passi: Mon. I ix 1 («Humanum genus filius est celi, quod est perfectissimum in omni opere suo: generat enim homo hominem et sol, iuxta secundum De naturali auditu»), II vi 5 («Propter quod bene Phylosophus naturam semper agere propter finem in secundo De naturali auditu probat») e III xv 2 («Ad evidentiam autem minoris sciendum quod natura Ecclesie forma est Ecclesie: nam, quamvis natura dicatur de materia et forma, per prius tamen dicitur de forma, ut ostensum est in Naturali auditu»).