Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it


[ visualizzazione standard - elenco voci ]
platanus, -i (s.f.)

DEFINIZIONE:
1. platano (Castiglioni-Mariotti).
Eg. IV 9 fraxineam silvam tiliis platanisque frequentem.
FREQUENZA:

Eg. 1

INDEX LOCORUM:
platanisque, Eg. IV 9
LOCUZ. E FRAS.:
VARIANTI E/O CONGETTURE:
CORRISPONDENZE:
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
Latino classico e tardoantico:
numerose (cfr. ThLL s.v. platanus), tra cui, in ambito poetico: Verg. Georg. II 70 et steriles platani malos gessere valentis (MqDq); IV 146 Iamque ministrantem platanum potantibus umbras (MqDq); Hor. Carm. II 15, 4 platanusque caelebs / evincet ulmos (MqDq); Ov. Met. X 95 et platanus genialis acerque coloribus inpar (MqDq); Calp. Sic. IV 2 quidve sub hac platano, quam garrulus astrepit umor, / insueta statione sedes? (MqDq); Nemes. I 72 Silvestris te nunc platanus, Meliboee, susurrate (MqDq); II 18 atque haec sub platano maesti solatia casus / alternant (MqDq).
Latino medievale:
numerose, tra cui: Candido di Fulda, Vita Aeigili, II 24 Nunc salices, nunc namque pyrum platanumque nitentem / floribus ore legit (MGH); Amarcio, Serm., III v 617 stare eciam mirtos, platanos, cedros, terebintos (MGH); Marco Valerio, Buc., II 33 tunc simul et platanus moris uvisque rubebit / culmus (DaMA); III 70 iunctaque cum platano sociatas implicat umbras (DaMA); Innocenzo III, papa, De miseria, p. 64 platani non fuerunt equales frondibus illius (ALIM).
Lessicografi medievali:

Isid. Orig. XVII vii 37 Platanus a latitudine foliarum dicta, vel quod ipsa arbor patula sit et ampla; nam πλατύς Graeci latum vocant. Expressit huius arboris Scriptura et nomen et formam dicens: “Quasi platanus dilatatus sum in plateis”. Est autem tenerissimis foliis ac mollibus et vitium similis (Mirabile).
Papias (s.v. platanus): platanus a latitudine foliorum dicta vel quia ipsa arbor patula sit et ampla. Nam platos Graeci latum vocant, cuius formam et nomen expressit Scriptura dicens Ecclesiastico xxiiii: “Quasi platanus exaltata sum iuxta aquam in plateis”. Haec platanus, huius platani (Mirabile).
Uguccione, P 131, 2 (s.v. platos): Platos grece, latine dicitur latum vel latitudo, unde hec platanus, quedam arbor a latitudine foliorum sic dicta (DaMA).
Balbi (s.v. platanus): platanus a platos dicitur, platanus ni quedam arbor a latitudine foliorum sic dicta vel quia ipsa arbor patula sit et ampla. Nam platos grece latum vocant; expressit autem Scriptura huius arboris nomen et formam, dicens in Ecclesiastico “Quasi platanus exaltata sum in plateis”. Et corripit penultima, unde Ovidius: “Et platanus hyenialis atque coloribus impar” (Mirabile).

Commentatori danteschi:

NOTA:
Hapax nel lat. dantesco, impiegato in Eg. IV 9 per caratterizzare la composizione botanica della silva in cui si rifugiano i pastori Titiro e Alfesibeo (vd. fraxineus, tilia in VDL; e cfr. anche acernus, quercus, salignus in VDL). La presenza del platano non è att. nelle Bucoliche di Virgilio, che inserisce questa specie botanica solo nelle Georgiche (II 70; IV 146). Registra comunque diverse occorrenze nella poesia pastorale antecedente a D., in Calpurnio Siculo, Nemesiano e Marco Valerio. Ha invece scarso seguito nella tradizione bucolica successiva, con att. in Boiardo, Egl. III 34 «mea Lychni, maneto / qua platani strepit umbra, sonat leve murmur aquai» (Poeti d’Italia); Poliziano, Sylvae I, Praef. 7 «quaque ingens platanus genialibus excubat umbris» (Poeti d’Italia).

AUTORE: Veronica Dadà.
DATA REDAZIONE: 25.01.2022.