Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it


[ visualizzazione standard - elenco voci ]
tilia, -e (s.f.)

DEFINIZIONE:
1. tiglio (Castiglioni-Mariotti). 
Eg. IV 9 fraxineam silvam tiliis platanisque frequentem.
FREQUENZA:

Eg. 1

INDEX LOCORUM:
tiliis, Eg. IV 9
LOCUZ. E FRAS.:
VARIANTI E/O CONGETTURE:
CORRISPONDENZE:
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
Latino classico e tardoantico:
scarsamente att. (cfr. Forcellini s.v. tilia), tra cui: Verg. Georg. I 173 Caeditur et tilia ante iugo levis altaque fagus (MqDq); II 449 Nec tiliae leves aut torno rasile buxum (MqDq); IV 141 illi tiliae atque uberrima pinus (MqDq); 183 rubentem / et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos (MqDq); Ov. Met. VIII 620 tiliae contermina quercus / collibus est Phrygiis (MqDq); X 92 Nec tiliae molles, nec fagus et innuba Laurus (MqDq).
Latino medievale:
di media frequenza (cfr. DMLBS, s.v. tilia), tra cui: Candido di Fulda, Vita Aeigili, II 25 (IX s.) tiliam fervore recenti hinc / mellifluam satagit (MGH); Ecl. Theoduli, 3 compuleratque suas tiliae sub amoena capellas (DaMA); Amarcio, Serm. I 5, 424 Hic tilias, fagos reboare inpellit et ornos (MGH); Ugo di San Vittore, De tribus diebus, p. 25 Aliud genus arboris est tilia, aliud fagus, aliud quercus (LLT-A); Giovanni di Salisbury, Policraticus, VI 21 et pinguem tiliam et ferrugineos iacinctos (LLT-A); Giovanni del Virgilio, Diaff., V 45 hispida iuniperus et tenerae tiliae (DaMA).
Lessicografi medievali:

Isid. Orig. XVII vii 46: Tilium dicunt vocatum eo quod utilis sit ad usum telorum nitore et levitate iaculandi: est enim genus materiae levissimae (Mirabile).
Papias (s.v. tilia): tilia genus arboris levissimae (Mirabile).
Uguccione (s.v. telon), T 59, 4: Et a telum hec tilia, quedam levis arbor, quia sit utilis ad usum telorum (DaMA).
Balbi (s.v. tilia) = Uguccione (Mirabile).

Commentatori danteschi:

NOTA:
Hapax nel lat. dantesco, utilizzato in Eg. IV 9 per definire la composizione botanica della silva in cui si rifugiano i pastori Titiro e Alfesibeo (vd. fraxineus, platanus in VDL; ma anche acernus, quercus, salignus in VDL). Il tiglio non è specie arborea tipica della poesia bucolica: è assente nelle Egloge virgiliane (ma ricorre in Georg. I 173; II 449; IV 141; 183) e nella tradizione bucolica mediev., con l’unica eccezione dell’Ecloga Theoduli. La sua presenza, seppure variamente att. nella poesia mediev. e umanistica, non trova seguito nella poesia pastorale successiva a D.

AUTORE: Veronica Dadà.
DATA REDAZIONE: 20.01.2022.