1. tiglio (
Castiglioni-Mariotti).
Eg. IV 9 fraxineam silvam tiliis platanisque frequentem.
tiliis, Eg. IV 9
-
Hapax nel lat. dantesco, utilizzato in
Eg. IV 9 per definire la composizione botanica della
silva in cui si rifugiano i pastori Titiro e Alfesibeo (vd.
fraxineus,
platanus in
VDL; ma anche
acernus,
quercus, salignus in
VDL). Il tiglio non è specie arborea tipica della poesia bucolica: è assente nelle
Egloge virgiliane (ma ricorre in
Georg. I 173; II 449; IV 141; 183) e nella tradizione bucolica mediev., con l’unica eccezione dell’
Ecloga Theoduli. La sua presenza, seppure variamente att. nella poesia mediev. e umanistica, non trova seguito nella poesia pastorale successiva a D.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
scarsamente att. (cfr.
Forcellini s.v.
tilia), tra cui:
Verg.
Georg. I 173 Caeditur et
tilia ante iugo levis altaque fagus (
MqDq); II 449 Nec
tiliae leves aut torno rasile buxum (
MqDq); IV 141 illi
tiliae atque uberrima pinus (
MqDq); 183 rubentem / et pinguem
tiliam et ferrugineos hyacinthos (
MqDq);
Ov.
Met. VIII 620
tiliae contermina quercus / collibus est Phrygiis (
MqDq); X 92 Nec
tiliae molles, nec fagus et innuba Laurus (
MqDq).
Latino medievale:
di media frequenza (cfr.
DMLBS, s.v.
tilia), tra cui:
Candido di Fulda,
Vita Aeigili, II 25 (IX s.)
tiliam fervore recenti hinc / mellifluam satagit (
MGH);
Ecl. Theoduli, 3 compuleratque suas
tiliae sub amoena capellas (
DaMA);
Amarcio,
Serm. I 5, 424 Hic
tilias, fagos reboare inpellit et ornos (
MGH);
Ugo di San Vittore,
De tribus diebus, p. 25 Aliud genus arboris est
tilia, aliud fagus, aliud quercus (
LLT-A);
Giovanni di Salisbury,
Policraticus, VI 21 et pinguem
tiliam et ferrugineos iacinctos (
LLT-A);
Giovanni del Virgilio,
Diaff., V 45 hispida iuniperus et tenerae
tiliae (
DaMA).
Lessicografi medievali:
Isid. Orig. XVII vii 46: Tilium dicunt vocatum eo quod utilis sit ad usum telorum nitore et levitate iaculandi: est enim genus materiae levissimae (Mirabile).
Papias (s.v. tilia): tilia genus arboris levissimae (Mirabile).
Uguccione (s.v. telon), T 59, 4: Et a telum hec tilia, quedam levis arbor, quia sit utilis ad usum telorum (DaMA).
Balbi (s.v. tilia) = Uguccione (Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Veronica Dadà .
Data redazione: 20.01.2022.