1. di frassino (
Castiglioni-Mariotti).
Eg. IV 9 fraxineam silvam tiliis platanisque frequentem.
fraxineam, Eg. IV 9
-
Hapax nel lat. dantesco, utilizzato in
Eg. IV 9 per definire la
silva entro cui si rifugiano i pastori Titiro e Alfesibeo (cfr.
platanus,
tilia in
VDL; e anche
acernus,
quercus,
salignus in
VDL), con richiamo a
Verg.
Ecl. VII 65; 68 «Fraxinus in silvis pulcherrima, pinus in hortis [...] / fraxinus in silvis cedat tibi, pinus in hortis» (
MdDq). L’agg., più frequentemente att. in ambito poetico, non è distintivo del lessico bucolico class. e mediev., ma ha più spesso connotazione epica (soprattutto in rif. ai sost.
hasta,
trabs e sim.). L’unica occorrenza nella poesia pastorale precedente a D. si registra in
Calp. Sic. I 39 «fraxinea ... praesepia» (e cfr. anche
Metello di Tegernsee,
Quirin. VII 84 «Tollitur infractis fortissima fraxinus hastis»,
DaMA). Scarsa la fortuna dell’agg., e in generale la presenza del frassino, nella tradizione bucolica successiva, con att. in
Boiardo,
Past. V 28 «
fraxineumque nemus viridantisque ilicis arbor» (
Poeti d’Italia);
Mantovano,
Parth. I 3, 40 «
fraxinea stravit saxosa cubilia fronde» (
Poeti d’Italia).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
di media frequenza (cfr.
ThLL s.v.
fraxineus); tra cui, in ambito poetico:
Verg.
Georg. II 359
fraxineasque aptare sudes furcasque valentis (
MqDq);
Aen. VI 181 sonat icta securibus ilex /
fraxineaeque trabes cuneis (
MqDq);
Ov.
Met. V 9
fraxineam quatiens aeratae cuspidis hastam (
MqDq);
Calp. Sic. I 39 pastor / claudere
fraxinea nolit praesepia crate (
MqDq);
Stat.
Theb. V 566 et trabe
fraxinea Capaneus subit obvius (
MqDq).
Latino medievale:
rare (cfr.
MLW s.v.
fraxineus), ad es.
Waltharius, 1295 modica vi
fraxineum hastile superbus / iecit Guntharius (
MGH);
Rodolfo di Caen,
Tancredus, 99 Adeo cuspis
fraxinea, largae prodiga opis, usum simul utrumque (
LLT-B);
Adalberto di Samaria,
Praecepta dict., p. 71 accipitrem, hastas
fraxineas sequentemque leporem (
ALIM);
Alberto di Stade,
Troilus, I 492 corni sternuntur
fraxineaeque trabes (
LLT-B).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v.
fraxineus):
fraxineus, -nea, -neum de fraxino. Cfr. anche
fraxinus: arbor dicta quod in aspera loca et fragosa nascitur (
Mirabile).
Uguccione, F 87, 15 (s.v.
frango): et hec fraxinus -ni, quedam arbor, quia magis in asperis locis et montanis solet nasci sicut et fragus, et hinc per derivationem fraxinus, sicut a monte montanus; vel fraxinus a frango, quia facile frangatur. Unde et
fraxineus -a -um (
DaMA).
Balbi (s.v.
fraxinus) =
Uguccione (
Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Veronica Dadà .
Data redazione: 25.01.2022.