Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
Ep. 2
Mon. 9
minister, Mon. I xii 12; II iii 9
ministri, Ep. VI 5; Mon. I xii 12; III ix 16
ministro, Mon. I ii 3; I xvi 2; III i 5
ministrum, Ep. VII 8; Mon. II iii 9; III vi 4
Isid. Orig. X 170: Minister, minor in statione, sive quia officium debitum manibus exequitur (Mirabile).
Uguccione, M 106, 10 (s.v. minuo): (…) minister, quasi minor in statione; vel minister dicitur quia officium debitum manibus exequatur (DaMA).
Balbi (s.v. minister) = Uguccione (Mirabile).
NOTA:
Il sost., derivato da minus, equivale a 'servo' sia usu sollemni, indicando l'appartenente agli ordini sacerdotali pagani, ma anche ebrei e cristiani (vd. ThLL s.v. minister I A 1), sia in senso proprio ('servo di casa', 'chi presta servizio al di sotto di un superiore' in ambito pubblico, politico e militare, vd. ThLL s.v. minister I A 2; att. anche come sinon. di adiutor o effector, vd. ThLL s.v. minister I B). Minister indica, inoltre, l'amministratore (vd. ThLL s.v. minister II).
In seno al signif. sacerdotale individuato in età patristica minister sviluppa il signif. proprio di «serviteur de Dieu, du Christ, de la religion chrétienne» (vd. Blaise Patr. s.v. minister 3). I signif. class. e tardoant. individuati ricorrono senza variazioni nel lat. mediev. (vd. es. DMLBS s.v. minister).
Il vocabolo compare nella produzione lat. dantesca anche in Mon. III xv 5, all'interno della cit. di Gv 18, 36: «Sed Cristus huius mundi regnum coram Pilato abnegavit: "Regnum" inquit "meum non est de hoc mundo; si ex hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent ut non traderer Iudeis; nunc autem regnum meum non est hinc"».
Oltre a minister, D. impiega anche i termini collegati ministerium, ministra e ministro.