Ep. 1
Mon. 1
ministerium, Ep. XI 2; Mon. I xvi 2
Nel lat. class. ministerium - derivato da minister - è ampiamente att. e indica in senso proprio l’attività del servo (vd. Forcellini s.v. ministerium I 1), ma anche l'«opera, munus, officium quodcumque» (vd. Forcellini s.v. ministerium I 2), e ricorre anche riferito ai publica munera e officia (vd. Forcellini s.v. ministerium I 3). Il sost., poi, in senso traslato «sumitur pro ministris» (vd. Forcellini s.v. ministerium II 1) e vale anche 'vasellame da mensa' (vd. Forcellini s.v. ministerium II 2). In età patristica a questi signif. si aggiunge quello tecnico di 'ministero cristiano, servizio divino' (vd. Blaise Patr. s.v. ministerium 4). Il lat. mediev. conserva i signif. individuati (vd. es. Blaise Mediev. s.v. ministerium).
D. utilizza il termine ministerium nella sua produzione lat. esclusivamente nel signif. di 'servizio, ufficio' (e quindi nel secondo sei sensi lat. individuati); nelle opere volgari, invece, il sost. corrispondente ministero (in ED) compare ora con il signif. di 'attività, operazione' (Conv. II iv 11), ora con quello di 'governo, amministrazione (Conv. IV xvii 10). Nelle opere lat. di D., poi, insieme a ministerium ricorrono anche i corradicali minister, ministra e ministro.
ministerium è ampiamente att. nel lat. mediev., dove conserva tutti i signif. class. e tardoant. individuati (vd. Nota).
Papias (s.v. ministerium): Ministerium: obsequium (Mirabile).
Uguccione, M 106, 11 (s.v. minuo): (...) ministerium, servitium, offìcium ministri (DaMA).
Balbi (s.v. ministerium) = Uguccione (Mirabile).