Mon. 2
actuare, Mon. I iv 1
actuetur, Mon. I iii 8
Il v. actuare non è att. nel lat. class. e tardoant., ma trova la sua origine nel lat. mediev. a partire dall’età scolastica, ove vale «perficere, finire, terminare, exercere se» (vd. Du Cange s.v. actuare).
Il v., però, possiede anche un signif. specifico filosofico, dal momento che significa anche «ad actum redigere» (vd. Du Cange s.v. actuare), «to (…) bring from potentiality into actuality» (vd. DMLBS s.v. actuare); proprio in quest’ultimo senso lo impiega D., nelle uniche occorrenze della parola nella sua produzione lat.
Notevole è il fatto che il termine non ricorre nei principali lessicografi mediev., ma è att. solo in Firminus Verris (s.v. actus: «Actuo, actuas, actuatum .i. facere»), ove è considerato sinonimo di facere (non è contemplata, quindi, la sua valenza più tecnica).
si riportano alcune att. ritenute significative: Enrico di Gand, Quodlibet XII, q. 26 Et talem volitionem causari ab intellectu in voluntate appellant aliqui activare sive actuare voluntatem, quia hoc facit eam de volente in potentia volentem in actu (LLT); Umberto di Preully, Sent. Met., III 3 Ubi autem est causa materialis, ibi necessario est forma, quia materia non habet esse actu, nisi actuetur per formam (LLT); Francesco della Marca, Quaest. Met., VII, q. 4, a. 3 Sed istud non potest stare: quia actualitas actuans est perfectior actualitate actuata; sed entitas totius actuat entitatem forme et materie quia totum perficit utramque partem et utraque pars actuatur a toto; ergo entitas totius est actualior entitate forme (LLT); Walter Chatton, Rep. Sent. III, d. 1, q. 1, par. 2 Quod probatur, quia si posset actuare et informare materiam, non esset actus purus; idem argumentum, ut videtur, si posset actuare naturam modo quo suppositum actuat naturam (LLT); Corrado di Megenberg, Yconomica, III i 14 Unde materia necessario actuatur et determinatur per agens extrinsecum essencie sue, voluntas autem per se ipsam (MGH).