Vocabolario Dantesco Latino
www.vocabolariodantescolatino.it
Mon. 2
decretales, Mon. III iii 14
decretalibus, Mon. III iii 9
Uguccione, C 150, 14 (s.v. cerno): Item componitur decerno -is, idest iudicare, proponere, deliberare, statuere, confligere, unde decretus -a -um, et hoc decretum -ti, idest statutum patrum, unde hic et hec decretalis et hoc -le, ut dieta decretalia que in decretis continentur; et hic et hec decretista -ste qui studet in decretis; pluraliter hec Decreta -torum pro libro in quo continentur decreta (DaMA).
Balbi (s.v. decretum): (…) dicta sunt decretalia que in decretis continentur (Mirabile).
NOTA:
Il sost. decretalis nasce in età patristica (vd. Blaise Patr. s.v. decretalis): il lat. class., infatti, conosce solamente l’agg. decretalis -e («ad decretum pertinens, seu pendens a decreto», vd. Forcellini s.v. decretalis). Il sost. trova ampio impiego nel lat. mediev. dove indica (come in D.) i decreti pontifici, le norme di diritto canonico successivi al Decretum grazianeo (vd. decretali in ED, R. Manselli). D., inoltre, impiega anche i termini collegati decretalista e decretum.
Nei commenti lat. alla Commedia il termine decretalis è impiegato anche per indicare la raccolta delle Decretali (es. Pietro Alighieri (1) ad Par. XII 82-84: «Et effectus est scientia infusiva magnus Doctor, non circa jura, sequendo Dominum Henricum Cardinalem Ostiensem in suis summis et lecturis Decretalium», DDP) o a introdurre una citazione (es. Pietro Alighieri (3) ad Purg. I 28-69: «hoc est quod dicitur in quadam Decretali de Penitentiis ita incohantem: Cum infirmitas corporalis nonnunquam ex peccato proveniat…», DDP).