1. suddito (
Baglio Ep., Chiesa-Tabarroni Mon.).
Ep. II 4 Doleat ergo, doleat progenies maxima Tuscanorum, que tanto viro fulgebat, et doleant omnes amici eius et subditi, quorum spem mors crudeliter verberavit (...).
Ep. X 2 Cum pagina vestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis aspectum, experta est mea pura fidelitas quam in dominorum successibus animi subditorum fidelium colletentur.
Mon. I x 2 Inter omnes duos principes, quorum alter alteri minime subiectus est, potest esse litigium vel culpa ipsorum vel etiam subditorum - quod de se patet -: ergo inter tales oportet esse iudicium.
Ep. 2
Mon. 1
subditi, Ep. II 4
subditorum, Ep. X 2; Mon. I x 2
-
Subditus, participio passato di
subdere, assume in età tardoant. una funzione aggettivale ('sottomesso, umile', vd. es.
Blaise Patr. s.v.
subditus 2) e una sostantivale, per cui indica - come parte del lessico politico - il suddito (vd.
Blaise Patr. s.v.
subditus 3).
I medesimi usi si riscontrano anche nel lat. mediev., dove
subditus si specializza tecnicamente a indicare il vassallo (vd.
Blaise Mediev. s.v.
subditus). D. impiega il termine in tre luoghi della propria produzione lat., e sempre nel signif. di 'suddito', 'chi è sottoposto a un potere superiore'.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
suddito, vd.
ED (A.
Niccoli).
Latino classico e tardoantico:
il participio passato di
subdere assume funzione sostantivale nel lat. patristico, con il signif. di 'suddito, sottoposto' (
Blaise Patr. s.v.
subditus 3): es.
Cassiod.
Var. VI 19 Magnum munus est
subditos habere prudentes et inter illos honorabilem fieri, quos reverentur ceteri (
MGH).
Latino medievale:
il sost.
subditus è ampiamente att. nel lat. mediev., pertanto si riportano solo alcune occorrenze a titolo d'es.:
Aristotele,
Polit. (trad.
Moerbeke), V 10 propter iniustitiam enim et propter timorem et propter contemptum multi
subditorum insurgunt adversus monarchias, iniustitiae autem maxime propter iniuriam, aliquando autem et propter propriorum spoliationem (
ALD);
Enrico di Gand,
Quodlibet X, q. 4 (...) per oboedientiam et reverentiam quam habent
subditi ad suos curatos, conservatur et fovetur oboedientia ad superiores (
LLT);
Egidio Romano,
Reg. Princ. Tantae (...) bonitatis debet esse princeps, ut quilibet suus
subditus accipiat inde formam vivendi, et cognoscat defectum suum, videns vitam et perfectionem principantis (
ALIM);
Marsilio da Padova,
Def., I 16 successores monarche minus despotizare videbuntur
subditis, quam nuper electi, propter principatum ipsos assuevisse nilque sibi novum evenisse putantes, propter quod amplius extolli debeant et contempnere
subditos (
MGH).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 27.01.2022.