subditus, -i (s.m.)

1. suddito (Baglio Ep., Chiesa-Tabarroni Mon.).
Ep. II 4 Doleat ergo, doleat progenies maxima Tuscanorum, que tanto viro fulgebat, et doleant omnes amici eius et subditi, quorum spem mors crudeliter verberavit (...).
Ep. X 2 Cum pagina vestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis aspectum, experta est mea pura fidelitas quam in dominorum successibus animi subditorum fidelium colletentur.
Mon. I x 2 Inter omnes duos principes, quorum alter alteri minime subiectus est, potest esse litigium vel culpa ipsorum vel etiam subditorum - quod de se patet -: ergo inter tales oportet esse iudicium.
Ep. 2
Mon. 1
subditi, Ep. II 4
subditorum, Ep. X 2; Mon. I x 2
-
Subditus, participio passato di subdere, assume in età tardoant. una funzione aggettivale ('sottomesso, umile', vd. es. Blaise Patr. s.v. subditus 2) e una sostantivale, per cui indica - come parte del lessico politico - il suddito (vd. Blaise Patr. s.v. subditus 3).

I medesimi usi si riscontrano anche nel lat. mediev., dove subditus si specializza tecnicamente a indicare il vassallo (vd. Blaise Mediev. s.v. subditus). D. impiega il termine in tre luoghi della propria produzione lat., e sempre nel signif. di 'suddito', 'chi è sottoposto a un potere superiore'.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
suddito, vd. ED (A. Niccoli).
Latino classico e tardoantico:
il participio passato di subdere assume funzione sostantivale nel lat. patristico, con il signif. di 'suddito, sottoposto' (Blaise Patr. s.v. subditus 3): es. CassiodVar. VI 19 Magnum munus est subditos habere prudentes et inter illos honorabilem fieri, quos reverentur ceteri (MGH).
Latino medievale:
il sost. subditus è ampiamente att. nel lat. mediev., pertanto si riportano solo alcune occorrenze a titolo d'es.: Aristotele, Polit. (trad. Moerbeke), V 10 propter iniustitiam enim et propter timorem et propter contemptum multi subditorum insurgunt adversus monarchias, iniustitiae autem maxime propter iniuriam, aliquando autem et propter propriorum spoliationem (ALD); Enrico di Gand, Quodlibet X, q. 4 (...) per oboedientiam et reverentiam quam habent subditi ad suos curatos, conservatur et fovetur oboedientia ad superiores (LLT); Egidio Romano, Reg. Princ. Tantae (...) bonitatis debet esse princeps, ut quilibet suus subditus accipiat inde formam vivendi, et cognoscat defectum suum, videns vitam et perfectionem principantis (ALIM); Marsilio da Padova, Def., I 16 successores monarche minus despotizare videbuntur subditis, quam nuper electi, propter principatum ipsos assuevisse nilque sibi novum evenisse putantes, propter quod amplius extolli debeant et contempnere subditos (MGH).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 27.01.2022.