preheminentia, -e (s.f.)

Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-

Latino classico e tardoantico:
con il signif. di «excellentia, praestantia» il sost. è att. a partire dall'età tardoant. (vd. ThLL s.v. praeminentia 1): es. Ambr. Spir. 2 quia eadem verba, quibus spiritum inferiorem videri volunt, praeminentiam ostendunt Patris et Filii (LLT); Claud. Mam. Anim. praef. Ego vero et fraudatus temporis et occupatus animi satis habui, quantum ad negotii praeeminentiam spectat, quam succinctim atque uti digito vel denotare vitanda vel ostendere sequenda (CC); II 9 En tibi duos praeclarissimos virtutum doctrinarumque praeeminentia longe porro praeditos super statu animae sentire nobiscum, inermemque te auctoritatis pondere et rationis viribus prosternere, qui disparatis corporibus vanitate sapientiae, duas animas vis unam facere (CC).

Latino medievale:
si riportano alcune occorrenze a titolo d'es. del sost. nel signif. di 'supremazia, superiorità': Alberto Magno, Anal. Post., I v 4 differentia autem potioritatis aut praeeminentiae unius ad alteram accipienda est in principiis sive propositionibus quae ponuntur in eis (LLT-B); Topica, III i 4 secundum discretam quantitatem non bona, hoc est, duo quae ambo non sunt bona, nihil prohibet magis esse eligenda propter praeeminentiam vel praeexcellentiam unius boni, quod inest non boni (LLT); Tommaso d’Aquino, In Polit., I iv 80 accepit lex aliud signum praeeminentiae, scilicet ipsam victoriam quae provenit ex aliqua excellentia virtutis (LLT-A); Tolomeo da Lucca (Bartolomeo Fiadoni), Det. comp., XVII 5 In cuius argumentum vel signum divine displicentie primo quidem talem preeminentiam usurpatam reprobavit in angelis, excludendo eos a sede sua; Engelberto di Admont, Speculum, IV 4 Cuius causa est, quia electio non est nisi inter plura secundum preeminentiam aliquam ad invicem comparata, inter que unum preeligitur, id est pre aliis eligitur ratione sue preeminentie respectu eius, quod ut finis intenditur ab agente (MGH).
Come titolo onorifico, ad es.: Enrico VII Const., 644 [Christus ecclesiam] honore primatus multiplicis ac multipharie preeminentie insignivit (MGH); Const., 781 Vestram ideo rogamus preminentiam (MGH).

Lessicografi medievali:
-

Commentatori danteschi:
il termine ricorre solo nei luoghi segg.: Benvenuto da Imola ad Inf. IV 85-87: Hic describit primum poetam principalem, scilicet Homerum, quem describit a praeeminentia honoris et ab habitu (DDP); ad Inf. IV 94-96: Hic autor concludit praeeminentiam istorum dicens: così vid'io adunar la bella scola (DDP); ad Purg. XIX 109-114: Caeteri habent regere mortalia; hic spiritualia gubernare: alii habent praeminentiam ab homine, hic ab aeterna sapientia Dei (DDP).