1. splendore (
Castiglioni-Mariotti).
Mon. I xi 6 Quantum ergo ad habitum, iustitia contrarietatem habet quandoque in velle; nam ubi voluntas ab omni cupiditate sincera non est, etsi assit iustitia, non tamen omnino inest in fulgore sue puritatis: habet enim subiectum, licet minime, aliqualiter tamen sibi resistens; propter quod bene repelluntur qui iudicem passionare conantur.
Mon. 1
fulgore, Mon. I xi 6
fulgor puritatis: Mon. I xi 6
Hapax nel lat. dantesco. Il sost. viene impiegato in Mon. I xi 6 nell’accezione di ‘splendore’, ‘fulgore’, già ampiamente att. nella tradizione class., tardoant. e mediev., in rif. a corpi sia celesti sia terrestri, ma anche in relazione a concetti astratti, come nel caso dantesco.
L’espressione fulgor puritatis, nello specifico, si riscontra pure in Bonaventura, Coll. in Hex. XX 4 e In Hex. IV i 4 (cfr. il campo Corrispondenze).
L’uso dantesco del sost. trova riscontri anche nella più antica tradizione esegetica alla Commedia.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
fulgore, vd.
VD.
Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. (cfr.
ThLL s.v.
fulgor A), vd. ad es.
Liv. XXII
xxviii 8 Necubi tamen aut motus alicuius temere egressi aut
fulgor armorum fraudem in valle tam aperta detegeret, missis paucis prima luce ad capiendum quem ante diximus tumulum avertit oculos hostium (
CC);
Ov. Met. XI 617 Quo simul intravit manibusque obstantia virgo / Somnia dimovit, vestis
fulgore reluxit / Sacra domus (
MqDq);
Sen.
Nat. I
i 11 quemadmodum illae (
scil. stellae) latent et solis
fulgore obumbrantur, sic faces quoque transcurrunt et interdiu, sed abscondit illas diurni luminis claritas (
CC);
Ambr. Exp. Ps. XIX 21 Occurre ergo ad solis ortus, ut te oriens inveniat iam paratum, ne lumina tua madido adhuc sopore marcentia primus diei
fulgor exagitet (
CC).
Latino medievale:
ampiamente att. (cfr.
DMLBS s.v.
fulgor), vd. ad es.
Alcuino di York,
Carm., I 975 Fulget in ante novae maior mihi gratia lucis, / Quae nimio superat lucem
fulgore priorem, / Nam tunc illa prior vere tenuissima visa est (
MGH);
Cesario di Heisterbach,
Dialogus, VII 1 Mulier haec Virgo est Maria, sole lucidior
fulgore caritatis; luna, id est mundo, superior contemptu gloriae saecularis (
LLT);
Bonaventura,
Coll. in Hex., XX 4 Luculenta ergo consideratio caelestis monarchiae assimilatur luci solari propter triplicem rationem: propter
fulgorem puritatis praecipuae, propter
fulgorem limpiditatis praeclarae, propter
fulgorem inflammationis vivificae (
LLT);
In Hex., IV
i 4 Prima ergo consideratio caelestis monarchae comparatur luci solari propter tria, scilicet propter
fulgorem puritatis praecipuae, propter
fulgorem limpiditatis praeclarae, propter
fulgorem inflammationis vivificativae (
LLT).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v.
fulgor):
fulgor dicitur quod splendeat idest appareat fulgur vero quod condicitur si cadat de caelo (
Mirabile).
Uguccione, F 59, 4 (s.v.
fulgeo): Item a fulgeo hic
fulgor -ris, idest splendor (
DaMA).
Balbi (s.v.
fulgor):
fulgor -oris, masculinum genus, idest splendor. Et derivatur a fulgeo -es. Unde in evangelio: ‘sicut lucerna
fulgoris illuminabit te’. Et producit penultima in genitivo (
Mirabile).
Commentatori danteschi:
Varie att., vd. ad es.
Guido da Pisa ad Inf. XXX 1-12: Illa (
scil. Semele) autem, divinum
fulgorem oculo mortali sufferre non valens, divino fuit igne cremata (
DDP).
Benvenuto da Imola ad Inf. IV 67-69: Hic autor fingit se reperire locum luminosum in dicta silva cum igne fulgenti. Ad cuius rei intelligentiam est prenotandum, quod iste ignis figurat
fulgorem gloriae et claritatem famae virorum illustrium (
DDP).
Giovanni da Serravalle ad Par. IX 70-72: risus est signum letitie, sicut planctus est signum tristitie: ita ibi in celo
fulgor, egrediens de facie illorum spirituum beatorum, est signum letitie eorum (
DDP).
Autore: Dario Personeni.
Data redazione: 02.03.2022.