De vulg. 1
Ep. 2
Mon. 15
Questio 4
argumenta, Mon. II ii 7; III ii 1; III xv 10; Questio 3; 17; 79; 85
argumenti, Mon. III iv 4 (2); III iv 12
argumentis, Ep. VI 17; Mon. I v 2; III iv 1; III x 3
argumentum, De vulg. I x 2; Ep. XIII 74; Mon. II x 9; III iv 21; III v 1; III vi 7; III ix 2
argumentum sumptum a destructione consequentis: Mon. II x 9
argumentum a positione antecedentis: Mon. II x 9
forma / materia argumenti: Mon. III iv 4
solutio argumenti: Mon. III iv 4
vis argumenti: Mon. III iv 12
Il termine è tecnicamente impiegato da D. per indicare un'argomentazione, una prova, che serve a sostenere una certa tesi o a sciogliere un certo dubbio. Nel contesto specifico di Mon. III iv 4, citando gli Elenchi Sofistici, D. distingue fra una "forma" (forma argumenti) e una "materia" dell'argomento (materia argumenti). Con la prima espressione, l'Alighieri indica la struttura formale, sillogistica di una certa argomentazione, che - in linea con le clausole stabilite da Aristotele - deve constare di massimo tre termini (due termini "estremi" connessi da un termine "medio"). Con la seconda, invece, indica il contenuto delle premesse (e della conclusione), che può essere accettato o respinto o in via assoluta (simpliciter) o secondo un certo rispetto (secundum quid). Nello stesso luogo, peraltro, si serve anche delle espressioni tecniche solutio argumenti (per designare la confutazione di un argomento) e vis argumenti (per indicare la sua effettiva efficacia), dimostrando una padronanza linguistica degna - per dirla col Boccaccio - di un «maraviglioso loico» (G. Boccaccio, Esposizioni VI). È infine degno di nota che, in Mon. II x 9, D. associ il termine a procedimenti basati sulle regole delle consequentiae (a positione antecedentis; a destructione antecedentis), che vengono poi comunque ricondotti alle forme sillogistiche.
nel senso di instrumentum probandi, corrispondente all'uso dantesco, il termine è variamente att. sia nel lat. class. sia nel lat. tardoant. (cfr. ThLL s.v. argumentum I A): Cic. Part. 2 quid est argumentum? probabile inventum ad faciendam fidem (CC); Quint. Inst. V 14, 1 argumentum […], id est rem, quae probationi alterius adhibetur (Bibliotheca Augustana); Sacerd. Gramm. VI 469, 11 argumentum est rei confirmatio necessaria probatione facta (CC); Boet. In Cic. Top. Migne 64, 1048 argumentum […] est, quod rem arguit , id est probat, nihil vero probari nisi dubium potest (CC).
Alberto Magno, Comm. in IV Sent. dist. 17 C, art. 32 dicendum, quod Philosophus intelligit de eo quod est omni modo melius, tam ex parte facientis, quam ex parte ejus circa quem operatur: et si ita Deus esset, tunc Deus per seipsum operaretur: sed in praecedentis argumenti solutione ostensum est sic non esse (LLT); Anal. priora I, t. 4, c. 2 qui processus secundum formam argumenti non valet (LLT); Tommaso d'Aquino, Quaest. Disp. de verit. q. 14, art. 2, resp. ad arg. 9 Quandoque enim significat ipsum actum rationis discurrentis de principiis in conclusiones; et quia tota vis argumenti consistit in medio termino, ideo quandoque etiam medius terminus dicitur argumentum (LLT); In Arist. Phys.IV, l. 1, n. 2 Et ad hoc probandum utuntur sophistico argumento a positione consequentis (LLT).
Isid., Orig. XVIII xv 5: argumentum , id est argutum inventum (Mirabile).
Papias (s.v. argumentum): argumentum, argute inventum quod rei dubiae facit fidem (Mirabile).
Uguccione, A 307, 3-4 (s.v. arguo): Item ab arguo hoc argumentum, quod tribus modis dicitur; dicitur enim argumentum res ficta que tamen fieri potuit, ut comedie Terentii: dicitur etiam argumentum parvum opus premissum, in quo tota materia subsequentis operis prelibatur, et tunc dicitur argumentum quasi argutum idest callidum inventum. Dicitur etiam argumentum rei dubie probamentum [...] (DaMA).
Balbi (s.v. argumentum): dicitur etiam argumentum rei dubie probamentum (Mirabile).