flagitium, -ii (s.n.)

Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-

Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. (cfr. ThLL s.v. flagitium III 1), vd. ad es. Plaut. Bacch. 375-376 Ego ne ut haec conclusa gestem clanculum? ut celem patrem, / Pistoclere, tua flagitia aut damna aut desidiabula? (MqDq); Cic. Prov. 5, 6 Hoc statuit senatus, cum frequens supplicationem Gabinio denegavit, primum homini sceleribus flagitiis contaminatissimo nihil esse credendum, deinde a proditore atque eo quem praesentem hostem rei publicae cognosset, bene rem publicam geri non potuisse, postremo ne deos quidem immortalis velle aperiri sua templa et sibi subplicari hominis impurissimi et sceleratissimi nomine (CC); Rufin. Hist. mon. I 5.2 Fuit quidam vir in hac proxima civitate vitam turpissimam per omne facinus ducens, ita ut opinatissimus in flagitiis haberetur (CC).

Latino medievale:
ampiamente att. (cfr. MLW s.v. flagitium 1), vd. ad es. Beda il Venerabile, Hist. Eccl., III 23, 2 Studens autem vir Domini (scil. Cedd) acceptum monasterii locum primo precibus ac ieiuniis a pristina flagitiorum sorde purgare, et sic in eo monasterii fundamenta iacere, postulavit a rege, ut sibi totum Quadragesimae tempus, quod instabat, facultatem ac licentiam ibidem orationis causa demorandi concederet (CC); Alcuino di York, Carm., II 8 Heu mihi, tristis plango. Quis me talem liberat / De conpagine peccatorum et voragine flagitiorum / Nisi gratia advocati altissimi agni dei? (MGH); Stefano di Bourbon, Tract. mat. praed. III vii 11 Item, legitur in Scolastica Historia quod cum Alexander venisset ad montes Caspios et videret X tribus filiorum Israel ibi translatas ab Assiriis, et causam querens et que esset gens, et audiens beneficia que Deus eis fecerat, quomodo et per quot miracula de Egypto eos liberans introduxit in terra promissionis, que et quanta ipsi commiserant contra Deum, eum negando et alia flagitia committendo, voluit in vindictam divine iniurie eos ibi perpetuo quasi carcere includere (LLT).

Lessicografi medievali:
Isid. Orig. V xxvi 3: Flagitium a flagitando corruptelam libidinis, qua noceat sibi (Mirabile).
Papias (s.v. flagitium): Flagitium dicitur quicquid agit indomita cupiditas ad corrumpendum animam et corpus suum facinus vero quicquid alteri nocet (Mirabile). 
Uguccione, F 1, 13 (s.v. facio): Item a facio hoc facinus -ris et differt a flagitio: quicquid enim agit indomita cupiditas ad corrumpendum animum flagitium vocatur, sed quicquid agit ut alteri noceat facinus dicitur (DaMA).
Balbi (s.v. flagitium): Flagitium a flagito -tas dicitur hoc flagitium -tii idest dedecus, peccatum (…). Que differentia sit inter flagitium et facinus dictum est in facinus (= Uguccione) (Mirabile).

Commentatori danteschi:
Varie att., vd. ad es. Benvenuto da Imola ad Inf. XXIII 124-126: Ah quanta mala proveniunt ab hypocrisi! Imo multa et magna mala habuerunt ortum a religione, sicut scribit Titus Livius de bachanalibus causa omnium flagitiorum (DDP); ad Inf. XXXIII 88-90: Et facit autor unam parenthesim, dicens: ‘Novella Tebe’, quasi dicat in improperium: o civitas pisana, quae es alia civitas thebana in Graecia; quasi dicat tacite: o natio viperea; nam primi, ex quibus Cadmus condidit Thebas, finguntur nati ex serpentibus, quia semper gesserunt bella civilia inter se nimis crudeliter, sicut dictum est iam de Ethiocle et Polynice fratribus vere serpentibus. Et ipse Cadmus etiam dicitur factus serpens, et omnia facinora et flagitia nequiter et nefarie perpetrata sunt in ea (DDP).