interpretor, -atus sum, -ari (v.)

1. significare (Castiglioni-Mariotti).
De vulg. I vi 5 Hac forma locutionis locutus est Adam; hac forma locutionis locuti sunt omnes posteri eius usque ad edificationem turris Babel, que “turris confusionis” interpretatur; hanc formam locutionis hereditati sunt filii Heber, qui ab eo dicti sunt Hebrei.
De vulg. 1
interpretatur, De vulg. I vi 5
-
Hapax nel lat. dantesco. Il v. viene impiegato nell’accezione, non class. (cfr. Castiglioni-Mariotti, s.v. interpretor), di ‘significare’, ampiamente att. a partire dal lat. tardoant. soprattutto in contesti esegetici che coinvolgono lemmi d’origine straniera (prevalentemente greca o ebraica). In De vulg. I vi 5, nello specifico, si interpreta – sulla scorta di una lunga tradizione che risale a Vulg. Gen. 11, 9 – il termine Babel come confusio (cfr. Fenzi De vulg., p. 42, n. ad loc.).

L’uso dantesco del v. trova numerosi riscontri sia nel lat. mediev. che nella più antica tradizione esegetica alla Commedia (cfr. il campo Corrispondenze).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
interpretare, vd. VD.
Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. nel lat. tardoant. (cfr. Blaise Patr. s.v. interpreto 2); vd. ad es. Hier. Epist. LIII 8 Esther in ecclesiae typo populum liberat de periculo et interfecto Aman, qui interpretatur iniquitas, partes convivii et diem celebrem mittit in posteros (LLT); Vulg. At. 9, 36 In Ioppe autem fuit quaedam discipula nomine Tabitas, quae interpretata dicitur Dorcas; haec erat plena operibus bonis et elemosynis, quas faciebat (Bibliotheca Augustana); Gv. I 41 Invenit hic primum fratrem suum Simonem et dicit ei: «Invenimus Messiam» quod est interpretatum Christus (Bibliotheca Augustana); Gv. 1, 42 Iesus dixit: «Tu es Simon filius Iohanna; tu vocaberis Cephas» quod interpretatur Petrus (Bibliotheca Augustana); Isid. Orig. I xxvii 1 Orthographia Graece, Latine recta scriptura interpretatur (Mirabile).
Latino medievale:
ampiamente att. (cfr. DMLBS s.v. interpretari, interpretare 4), vd. ad es. Ambrogio Autperto, Exp. Ap., VIII 18 Quia enim Babylon confusio interpretatur, recte infecunda mens filia Babylonis vocatur, quia in eo quod nequaquam bona opera germinat, dum nullo ordine rectae vitae conponitur, quasi confusionis matre generatur (LLT); Alano di Lilla, Summa, I p. 2, t. 1 Unde prosope dicebantur a pros quod est ante, et sopen quod interpretatur facies, quasi larvam ante faciem apponentes (LLT); Tommaso d’Aquino, Rep. Matth., XXVI l. 6, n. 2256 Nomen istius erat Malchus, qui interpretabatur rex (LLT); Egidio Romano, Exp. Cant., III 6 Scribae autem et Pharisaei dicebantur quadrigae, quia populum portabant et ducebant; et hae quadrigae Aminadab, quod interpretatur populus meus spontaneus, quia secundum voluntatem eorum populum ducebant (LLT).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v. interpretor): interpretor -aris commune est, expono, transfero (Mirabile).
Uguccione, P 146, 18 (s.v. preda): interpretor -aris, commune, idest exponere vel exponi unam linguam per aliam (DaMA).
Commentatori danteschi:
Ampiamente att., vd. ad es. Anonimo lombardo ad Purg. II 103-105: Achironte dicit autor quod est fluvius in inferno, et interpretatur «sine gaudio», per quem transeunt omnes anime ad infernum descendentes (DDP).
Guido da Pisa ad Inf. Intro. Nota: Nam Mane correspondet Inferno; interpretatur enim Mane «numerus»; et iste poeta in prima parte sue Comedie numerat loca, penas et scelera damnatorum. Thechel correspondet Purgatorio; interpretatur enim Thechel «appensio» sive «ponderatio»; et in secunda parte sue Comedie appendit et ponderat penitentias purgandorum. Phares autem correspondet Paradiso; interpretatur enim Phares «divisio» (DDP).
Pietro Alighieri (1) ad Inf. II 7-9: Et invocat Polymniam musam, quae interpretatur plurima memoria, quam Virgilius similiter etiam in principio suae Aeneidos invocat, dicens: «Musa, mihi causas memora quo numine laeso» (DDP).
Autore: Dario Personeni.
Data redazione: 13.01.2021.