emplastrum, -i (s.n.)

Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
impiastro, vd. VD.

Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. (cfr. ThLL s.v. emplastrum 1), vd. ad es. Cato Agr. XXXIX 2 Haec omnia in calicem novum indito: eo addito gypsum contritum, uti crassitudo fiat quasi emplastrum: eo dolia sarcito (LLT); Varro Rust. III xvi 23 Propolim vocant, e quo faciunt ad foramen introitus protectum an<te> aluum maxime aestate. Quam rem etiam nomine eodem medici utuntur in emplastris, propter quam rem etiam carius in sacra via quam mel venit (LLT); Plin. Nat. XXXV 191 Prosunt sanguinem expuentibus; emplastris que, quae siccandi causa componuntur, oculorum quoque medicamentis miscentur (LLT); Aug. Quaest. evang. II q. 29 A Tale est hoc ac si vulneratus quis iactet, quia habeat multa emplastra in domo, cum hoc illi bonum esset, ut vulnera non haberet et ne uno quidem indigeret emplastro (Augustinus).

Latino medievale:
ampiamente att. (cfr. MLW s.v. emplastrum); vd. ad es. Rabano Mauro, Comm. in Eccl., VIII 13 Diverso enim modo medici arte sua contra infirmitates diversas utuntur, hoc est, in cibis, in potibus, in emplastris, atque unguentis (LLT); Raterio, Serm., VI 7 Prevaricamus eam periit pro dolor anima. Necessarie subsecuta est cura ne periret funditus vita. Accessit medicus cum emplastris: penitentiam inquit agite (LLT); Ugo di San Vittore, Didasc., II Omnis operatio medicine aut intus fit aut extra: intus, ut ea que ore, naribus, auribus sive ano intromittuntur, ut potiones, vomitationes, pulveres etc., que bibendo, vel masticando, vel attrahendo sumuntur; foris, ut epitimata, cataplasmata, emplastra (LLT); Stefano di Borbone, Tract. mat. praedic., II v 4 Medicus iste, Christus, fidelissimus amicus; eger, homo; infirmitates, peccata; cure iste: contra acutam avaritie sanguinem sudavit (…); dieta contra gulam; emplastrum fecit de carne attrita (LLT); Tommaso d’Aquino, Summa Theol., III q. 84, a. 1 Sicut etiam in medicinis corporalibus quaedam sunt res exterius adhibitae, sicut emplastra et electuaria; quaedam vero sunt actus sanandorum, puta exercitationes quaedam (LLT).

Lessicografi medievali:
Isid. Orig. IV ix 11: inplastrum, eo quod inducatur (Mirabile).
Papias (s.v. implastrum) = Isidoro (Mirabile). 
Uguccione, E 89, 6 (s.v. epy): item epy componitur cum lema quod est vorago et dicitur hoc epylema -tis, idest emplastrum, quia superponitur vulneri (DaMA); L 45, 1-2 (s.v. lemos): Lemos vel lema grece, latine dicitur vorago (…) et componitur lema cum epi, quod est supra, et dicitur epilema -tis, idest emplastrum, quia super lema, idest vulneris voraginem, ponatur (DaMA); P 130, 4 (s.v. plasmos): idem dicitur et hoc implaustrum vel emplastrum, ab en, quod est in, et plastes, quod est forma (DaMA).
Balbi (s.v. emplastrum): emplastrum -tri dicitur ab en, quod est in, et plastes, forma, eo quod super formam morbi inducitur. Potest eciam dici implastrum sicut dicam in energia (Mirabile).

Commentatori danteschi:
Benvenuto da Imola ad Inf. XXIV 16-18: ideo (scil. Dantes) ostendit istam placationem Virgilii per unam metaphoram pulcram et propriam, dicens: e così tosto l’impiastro giunse al male; sicut enim emplastrum habet mitigare tumorem carnis, ita benignitas frontis Virgilii habuit mitigare timorem mortis Dantis (DDP).