superfluitas, -tis (s.f.)

Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-

Latino classico e tardoantico:
raramente att. a partire dal lat. tardoant., vd. ad es. Boeth. Categ. 11 Contrarium autem est bono quidem ex necessitate malum (hoc autem manifestum est ex unaquaque inductione, ut sanitati aegritudo et iustitiae iniustitia et fortitudini timiditas, similiter autem et in aliis), malo vero aliquotiens bonum contrarium est, aliquotiens malum (diminutioni enim, quae mala est, superfluitas quae et ipsa mala est contrarium est) (CC); Boeth. Cons. II 5 Atqui hoc vobis in contrarium cedit; pluribus quippe amminiculis opus est ad tuendam pretiosae supellectilis varietatem, verumque illud est permultis eos indigere qui permulta possideant, contraque minimum qui abundantiam suam naturae necessitate non ambitus superfluitate metiantur (CC).

Latino medievale:
ampiamente att., vd. ad es. Alessandro di Hales, Summa, I p. 1, i. 2, q. 4 c. 5 Quarta ratio. Vanum et superfluum est in natura ut illud quod potest facere aeque bene per unum, faciat per duo; ergo cum omnis superfluitas removenda sit ab esse divino, relinquitur quod illud quod potest ibi fieri aeque bene per unum, non fiet per duos (LLT); Alberto Magno, Comm. in III Sent., d. 24 B, a. 6 Dicitur enim, ‘In unum Dominum nostrum Iesum Christum Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula, Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt:’ et videtur, quod omnia sequentia superflue addita sunt: quia cum dictum est, Filium Dei, intelligebatur esse unigenitus et omnia alia: et hoc probatum est in primo libro Sententiarum: ergo videtur esse superfluitas (LLT); Bonaventura, Comm. in Sent., I, d. 11, q. 1 Si non sufficienter et plene, ergo Pater imperfectus est in spirando; si sufficienter, ergo superfluum est fieri per duo quod potest fieri per unum sufficienter: ergo si a Filio procedit, cum procedat plene a Patre, in illa summa Trinitate est superfluitas, quod absurdum est (LLT); II, d. 32, a. 1, q. 1 Sed huius quaestionis determinatio non spectat ad locum istum, sed ad quartum librum, in ea parte, in qua agitur de baptismo quantum ad effectum (…). Et quia superfluitas vitanda est, et singula suis locis tractanda sunt tum propter ordinem tum propter brevitatem, ad praesens omittendum est (LLT).

Lessicografi medievali:
-

Commentatori danteschi:
Numerose att., vd. ad es. Codice cassinese ad Inf. VI 7: Describit (scil. Dantes) locum et penam gulosorum et fingit eos iacere per terram et pluvia cadit super hos. Moraliter intellige quod ipsi semper iacent infirmi propter superfluitatem ciborum. Per pluviam intellige omnem vaporem nocivum (DDP); ad Inf. VII 46: Responsio. ‘Questi’, qui sunt in sinistra. ‘nonan coperchio’, clerica rasa significat quod debent resecare superfluitatem temporalium (DDP).
Benvenuto da Imola ad Par. XVI 67-69: Hic Cacciaguida ex dictis arguit, quod mixtio personarum semper fuit causa eversionis urbium; quod probat a simili; sicut varietas et superfluitas ciborum est causa dissolutionis complexionis corporum. (...) Sicut ergo superfluitas ciborum est causa multorum morborum, ita confusio hominum est causa multarum seditionum (DDP).