fetor, -oris (s.m.)

1. cattivo odore (Conte).
Ep. VII 23 An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe celsitudinis deprehendis ubi vulpecula fetoris istius, venantium secura, recumbat? Quippe nec Pado precipiti, nec Tiberi tuo criminosa potatur, verum Sarni fluenta torrentis adhuc rictus eius inficiunt, et Florentia, forte nescis?, dira hec pernicies nuncupatur.
Ep. 1
fetoris, Ep. VII 23
-

Hapax nel lat. dantesco; in Ep. VII 23 indica l'odore sgradevole caratteristico della vulpecula, immagine di Firenze, che si abbevera alle acque del fiume Arno avvelenandole (vd. vulpecula in VDL). Il fetore della vulpecula è collegato da Pistelli, Piccola antologia, p. 217 all'immagine della scatescentia, contagiosa infezione anti-imperiale originatasi da Firenze e propagatasi alle città del Nord Italia. Nell’invettiva contro Firenze il lessico utilizzato rimanda al tema del contagio e della malattia di cui la città è responsabile, per cui cfr. anche i lemmi commaculocontabesco, contagio, exhalo, infatuo, inficio, languidus, pernicies, sanies, scatescentia, vitio in VDL e Vagnoni, Interazione. 

Il sost. fetor viene tradotto con 'puzzo' nei volgarizzamenti di Ep. VII. Nel volg. dantesco non è att. il sost. fetore, frequente nell'italiano antico (cfr. TLIO s.v. fetore): D. ricorre infatti ai sost. puzzopuzza per indicare esalazioni sgradevoli all'olfatto, per cui vd. puzzo puzza in VD. 

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. con il signif. proprio di «malus odor», anche in contesti metaforici, per cui cfr. ThLL s.v. foetor.
Latino medievale:

ampiamente att., anche in contesti metaforici (cfr. MLW s.v. foetor), vd. ad es. Aelredo di Rievaulx, Serm. 68, 19 Vulpes enim callidae subintroeuntes, haeretici scilicet, vites et palmites Ecclesiae haereticae pravitatis dente corroserunt, quorum in ore foetor, in corde dolus, ignis in cauda (LLT); in ambito epistolare vd. ad es. Pier Damiani, Epist. 109, p. 402 [...] Que nimirum puellae dum omnes procos equa prorsus dedignacione contemnerent, et mortale coniugium sanctae superbiae supercilio fastidirent, una illarum duos pulcinos suis uberibus superposuit, et tamdiu inter vestem et carnem donec omnino putrescerent occultavit. Cumque conspiceret homines ad suum venire colloquium, laxabat occulte vestem, et naribus alloquencium gaudebat exalare fetorem (ALIM); Lanfranco di Pavia, Epist. 16, p. 91 Visis litteris vestris quibus temerariam superbiam superbamque temeritatem miserrimorum hominum adversus Deum et pontificale fastigium presumptam significare studuistis, et dolui sicut dolere debui, et tamen in ipso dolore non gaudere non potui. Dolui quia id evenit celsitudini vestrae quod a temporibus paganorum nulli legitur evenisse episcoporum. Gavisus vero sum, quia spurcissima vita eorum quae multas regiones fetore suae infamiae iam aspersit hac occasione publicata est, cognitumque evidenter quales coram Deo sunt, qui abiecto divino humanoque timore tantum nefas in conspectu hominum moliti sunt (ALIM); AnonimoEpist. (XIII sec.) p. 233 De communi comperimus provisione censitum, ut hii quos inficit lepre contagium a sanorum consortio segregentur et habitationibus seponantur. Habet siquidem lues hec speciale proscriptionis obprobrium, eo quod contagiosus est morbus et eius aspectus omnibus est orrori et cuius fetor nedum corpora propinqua, sed, quo vegetantur, aerem pestilenter inquinat (ALIM).

Lessicografi medievali:

Uguccione, F 24, 9 (s.v. fedo): Item a fedo fedeo -des et, mutata d in t, dicitur feteo -es -ui, idest esse vel fieri fetidum; quod autem dicitur fetet quasi fos tenet, idest ignem vel aerem, ethimologia est. Et hinc hic fetor -ris, unde fetidus -a -um, et fetosus -a -um, idest fetidus; et per compositionem fetulentus -a -um, idest plenus fetore et comparatur, unde hec fetulentia -e, idest feditas (DaMA).
Balbi (s.v. feteo) = Uguccione (Mirabile). 

Commentatori danteschi:
-
Autore: Elena Vagnoni.
Data redazione: 04.01.2022.