sanie, Ep. VII 26
Hapax nel lat. dantesco. Termine del lessico medico che indica lo stato di degradazione del sangue o di altri umori corporei (cfr. in Corrispondenze la specifica trattazione del fenomeno in Celso), poco att. in ambito epistolare. I lessicografi mediev. distinguono tra sanies, il sangue corrotto che esce dalla ferita di un vivo, e tabes, il sangue degradato che esce dalla ferita di un morto (cfr. tabes in VDL).
Con il signif. di 'sangue corrotto, pus', il sost. ricorre nel passo di Ep. VII 26 in cui Firenze, precedentemente paragonata a un animale malato («languida pecus»), viene accusata di propagare il contagio alle greggi vicine che si infettano con i miasmi pestilenziali («fumos vitiantes») prodotti dall’evaporazione della sua materia purulenta («evaporante sanie»). Per una completa esegesi del passo, cfr. anche i lemmi commaculo, contabesco, contagio, exhalo, fetor, infatuo, inficio, languidus, pernicies, scatescentia, vitio in VDL e Vagnoni, Interazione.
Gli autori dei due volgarizzamenti di Ep. VII non sembrano cogliere la specifica accezione medica del sost., dato che traducono «evaporante sanie» con «vaporando la rabbia» (volg. A) e «accendendosi la rabbia» (volg. B).
ampiamente att. (cfr. DMLBS s.v. sanies), ma si rilevano poche occorrenze in ambito epistolare; vd. ad es. Pier Damiani, Epist. 96, p. 59, Attende itaque, vir enervis, immo vir evirate, quid ambias, et scito, quia pulvis ac cinis est, ad quem luxuriae facibus inflammatus anhelas, videlicet ut cum muliebres artus amplecteris, vermes, saniem, intolerabilemque foetorem, quod paulo post futura est, contempleris, ut consideratio futurae putredinis fucos cauta despiciat scenicae venustatis (ALIM).
Isid. Orig. IV viii 22: Sanies dicta, quia ex sanguine nascitur. Excitato enim calore vulneris sanguis in saniem vertitur. Nam sanies non fit in quocumque loco, nisi ubi sanguis advenerit; quia omne, quod putrescit, nisi calidum et humidum fuerit, quod est sanguis, putrefieri non potest. Sanies autem et tabes sibi different. Fluere enim sanie vivorum est, tabe mortuorum (Mirabile).
Papias (s.v. sanies): Sanies dicta, quia ex sanguine nascitur. Excitato enim calore vulneris sanguis in saniem vertitur. Fluere ergo de sanie vivorum est, tabe vero mortuorum; sanies sanguinis putredo (Mirabile).
Uguccione, S 210, 12 (s.v. sueo): Et hec sanies -ei, idest putredo, quia ex sanguine nascitur, et differt a tabe quia fluere sanie vivorum est, tabe mortuorum, item sanies est que fluit, tabes que stat, quasi stabes (DaMA).
Balbi (s.v. sanies): sanies a sanguine dicitur, hec sanies, -niei, idest putredo. Ysidorus Ethy. IIII ubi agit de morbis in superficie sic ait: «Sanies dicta, quia ex sanguine nascitur. Excitato enim calore vulneris sanguis in saniem vertitur. Nam sanies non fit in quocumque loco, nisi ubi sanguis advenerit; quia omne, quod putrescit, nisi calidum et humidum fuerit, quod est sanguis, putrefieri non potest. Sanies autem et tabes sibi different. Fluere enim sanie vivorum est, tabe mortuorum». Item sanies est que fluit, tabes que stat quia stabes (Mirabile).