repatriatio, -onis (s.f.)

1. ritorno in patria dall'esilio, revoca dell'esilio (cfr. Pastore Stocchi Ep.).
Ep. XII 2 In litteris vestris et reverentia debita et affectione receptis, quam repatriatio mea cure sit vobis et animo, grata mente ac diligenti animadversione concepi; et inde tanto me districtius obligastis, quando rarius exules invenire amicos contingit.
Ep. 1
repatriatio, Ep. XII 2
-
Hapax nel lat. dantesco. Neologismo mediev. lessicale, deverbale da repatrio, -are con l'aggiunta del suffisso femminile -tio, -onis (impiegato per la formazione di sost. deverbali denotanti un'azione), att. con il signif. di redire ad patriam. Come nota Pastore Stocchi Ep., p. 90, in D. il sost., rif. alla condizione personale dell'autore, si carica di un signif. pregnante non comune, ossia di 'ritorno in patria dall’esilio' o di 'revoca dell’esilio', come si evince anche dall’uso del v. repatrio, -are, per cui vd. repatrio in VDL.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
-
Latino medievale:

att. con il signif. di «reditus in patriam», Du Cange s.v. repatriario. Cfr. inoltre DMLBS e Blaise Mediev. s.v. repatriatio; in ambito epistolare e retorico vd. ad es. Gilberto di Gembloux, Epist. 29 Si autem reprehenditis quod litteras illas alius preter me legit et audiuit, respondeo quod legi eas et audiri ab aliis oportuit, quia ego sub potestate constitutus expensas repatriationis, ad quam cogor, unde haberem nisi certa reuocationis indicia proferrem, cum et easdem proferens uix adhuc licentiam extorquere preualeam (LLT); Bonfiglio d'Arezzo, Dictamina 148 Compulsus igitur alterum de duobus eligere, vel curiam maturius introire, quod nequeo, vel, quod pudentius agam, ad propria retroire, ne quod vereor accidat, pudendo scilicet repatriationis eventus, clementis animi favorabilem interpello [subventum], pensans quod beneficiorum quorumlibet apud deum et homines nichil perit (ALIM); Giovanni di BonandreaIntroductio ad dictamen 49 Forma narrationis in qua patent omnia de narratione precepta [...] Apertio qua parte primo prima, secundo secunda, deinde successive reliqua exprimuntur: primo enim repatriatio, secundo ad tirannidem instructio, tertio in exulatum reiectio, demum tirannicorum patratio (ALIM).

Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Elena Vagnoni.
Data redazione: 02.01.2022.