trisonus, -a, -um (agg.)

1. diviso in tre lingue differenti (Tavoni De vulg.).
De vulg. I x 1 Triphario nunc existente nostro ydiomate, ut superius dictum est, in comparatione sui ipsius, secundum quod trisonum factum est, cum tanta timiditate cunctamur librantes quod hanc vel istam vel illam partem in comparando preponere non audemus, nisi eo quo gramatice positores inveniuntur accepisse “sic” adverbium affirmandi: quod quandam anterioritatem erogare videtur Ytalis, qui sì dicunt.
De vulg. 1

trisonum, De vulg. I x 1

-

Hapax nel lat. dantesco. Composto di tres e sonus (vd. sonus in VDL) att. solo nel De vulg. In accordo con il signif. di ‘divisione attuale’ restituito all'agg. tripharius dagli studi di Tavoni, Contributo, pp. 425-426 (cfr. tripharius in VDL), anche trisonus indica l’effettiva divisione dell'idioma babelico 'romanzo' in tre ‘suoni’, cioè tre lingue distinte, secondo il signif. metonimico di sonus come ‘lingua, linguaggio’ (vd. Forcellini s.v. sonus 2, II 1 e OLD s.v. sonus 2).

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
-
Latino medievale:

prima di D. si ha una sola att. nota di Nivardo di Gand, databile intorno al 1152. Si segnala che il lemma ricorre in Giovanni del Virgilio, ma in contesto diverso da quello dantesco: Nivardo di Gand, Yseng. III 381 Sexque coturnorum trisono paria explicat ore, / Ungarice, Turce grammaticeque loquens (LLT); Giovanni del Virgilio, Ars dictaminis, p. 197, 12-22 Sic fit enim proprie, verum conceditur esse / Grandior ad libitum vox omni previa cursu, / Trissona sed saltem cursu precedat in illo. / Tripliciter supplet numerum postrema quaternum, / Si vice quatrisone veniat bisillaba duplex, / Sive quod unisonam comitatur trisona tergo, / Unisonis geminis aut bissona iunta secundum. / Cursus ubique, dices, hic vincit finibus omnis. / (Q)ui sonat huic contra contrarius inde vocatur, / Deposcens numeri pariter duo verba quaterni, / Protenso primo, mox se breviante secundo. / Sed vox prima potest servari bissona saltem / Trissona posterior, sed si monosillaba presit / Que numero faciat et hanc equalem quaterno (ALIM).

Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Giulia Pedonese.
Data redazione: 23.07.2019.
Data ultima revisione: 02.06.2021.