fundamentalis, -e (agg.)

1. fondamentale (Castiglioni-Mariotti), che costituisce la base di una dottrina o di un'argomentazione.
Mon. III iii 14 Post Ecclesiam vero sunt traditiones quas “decretales” dicunt: que quidem etsi auctoritate apostolica sunt venerande, fundamentali tamen Scripture postponendas esse dubitandum non est, cum Cristus sacerdotes obiurgaverit de contrario.

Mon. 1

fundamentali, Mon. III iii 14

-

Hapax nel lat. dantesco. L’agg. deriva da fundamentum e nasce in età patristica con il significato di «ad fundamentum pertinens» (vd. ThLL s.v. fundamentalis): i principali vocabolari lat. concordano nel riportare come att. della parola Hier. In Iob 38 e Aug. Serm. 337, 4 (vd. es. Castiglioni-Mariotti s.v. fundamentalis, Forcellini s.v. fundamentalis, Blaise Patr. s.v. fundamentalis).

Il termine non è ampiamente att. nel lat. mediev., dove è impiegato soprattutto in contesti latamente filosofici e logici.

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
l'agg. è att. a partire dal lat. tardoant. con il signif. di «ad fundamentum pertinens» in senso proprio (vd. ThLL s.v. fundamentalis): Hier. In Iob. 38 Hic lapis angularis Christus, qui a Deo Patre positus est in fundamento terrae Dominicae: ipse est enim non solum fundamentalis, sed et angularis, in quo duo populi, Iudaeorum videlicet et Gentium, continentur (CC); AugSerm. 337, 4  Sicut enim terrenis molibus construendis, quarum gravia corpora non utique nisi ad ima devergunt, in imo ponitur fundamentum: sic nobis e contrario sursum est positus lapis ille fundamentalis, ut sursum nos rapiat etiam pondere charitatis (CC).
Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze ritenute significative: Alberto Magno, Topica, IV i 2 Elementum autem vel fundamentale principium ad omnia ista quae dicta sunt, est quod de pluribus praedicatur sive dicitur genus quam species et quam differentia (LLT); Bonaventura, Coll. in Hex., XXII 5 Sunt autem in Ecclesia tres ordines fundamentales, scilicet ordo patriarchalis, prophetalis, apostolicus (LLT); Matteo d’Acquasparta, Quaest. disp. fide, q. 5 Si autem loquamur de credibilibus, sive de iis quae fidei sunt, ex parte nostrorum intellectuum, dico quod quaedam sunt credibilia quae sunt quasi fidei fundamenta, sive fundamentalia principia, ut sunt communia in divinis (LLT); Pietro di Giovanni Olivi, In Luc., 2, 16 nichil est ita malum, quin habeat aliquam fundamentalem essentiam boni (LLT); Guglielmo di Ockham, Exp. Periherm., II iv 7 causa radicalis et fundamentalis non est nisi voluntas utentium (LLT).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 28.07.2020.