1. porre sul trono.
Mon. III vi 1 De lictera vero primi libri Regum assummunt etiam creationem et depositionem Saulis, et dicunt quod Saul rex intronizatus fuit et de trono depositus per Samuelem, qui vice Dei de precepto fungebatur, ut in Lictera patet.
intronizatus, Mon. III vi 1
-
Grecismo e hapax nel lat. dantesco. Il v. è un grecismo (ἐνθρονίζειν) che inizia a essere att. in lat. a partire dal VI sec. (vd. Corrispondenze), ove indica essenzialmente l’atto di «ponere in sede episcopali».
Du Cange (s.v. inthronisare) testimonia l’utilizzo del v. non solo a proposito dei vescovi, ma anche dell’insediamento di abati e presbiteri.
Il v., comunque, nel lat. mediev. – dove compare nelle grafie inthronizo, intronizo e inthroniso – è utilizzato anche per indicare l’atto di porre sul trono re e imperatori: in questo filone si inserisce l’uso dantesco del termine (la Definizione proposta tiene conto delle differenti soluzioni dei diversi traduttori).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
il v. inizia a essere att. a partire dal VI sec., con il signif. di «in trono constituere»
(
Gloss. V 571, 12) e, specificamente, di «ponere in sede episcopali»: es.
Epist. pontif. 90 Mansi 1, 764
c (
spuria) ab aliis translatus et
inthronizatus est episcopus;
Conc.
s II 3,3 archiepiscopus ... advenit ..., ut domnum Stephanum
inthronizaret... episcopum; II 5 iste... differri non sinens ordinationem... repente semet ipsum
inthronizavit..., episcopus sine impositione manus existens; Cassiod.
Hist. 12, 8, 6 Romanae civitatis episcopus iussit eum
inthronizari in Corintho mitropoli;
Liberat. 14
Conc.
s II 5 ordinatus... Proterius praesentibus... episcopis...
inthronizatur;
inthronizato autem eo divisio... populi facta est (vd.
ThLL s.v.
inthronizo).
Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze ritenute significative:
Arnolfo di Milano,
Lib. gest. rec. III 2 Tempore illo cesar Heinricus Italiam veniens, celebrato Papie synodali concilio Romam tendit, cui papa obviavit Placentie vivente altero ac concedente
intronizatus (
MGH);
Ann. Palid. Iste (…) Heinricus (…), cognominatur auceps, pro eo quod venatu semel in curia sua Dinkelere, brumalem declinans intemperiem, cum pueris lascivis aviculas inlaqueavit. In quo etiam studio a principibus deprehensus, inopinate Aquisgrani
intronizatus est (
MGH);
Pietro Cantore,
Summa 45 Iosias rex, puer VIII adhuc annorum (…) audito Deuteronomio, ut mos erat rege novo
intronizato secundum legem, mirabiliter infremuit et zelum Dei induit (
LLT-A);
Egidio di Orval,
Gesta III 73 Otto in cathedra regali
intronizatur et coronatur, et omnia iura que regi debentur ei exhibentur (
MGH);
Alberico delle Tre Fontane,
Chronica Lotharius (…) Leodium venit et se
intronizari fecit et ea que spectabant ad regalia continuo saisivit (
MGH);
Baldovino di Ninove,
Chronicon [Willelmus] oppidum expugnare aggressus, et per dimidium annum obsessum, licet admodum difficulter, tandem cepit, et cum optimatibus regni ingressus, in solio regni
intronizatus et regalibus insigniis est honoratus (
MGH).
Lessicografi medievali:
Uguccione, T 170, 2 (s.v. tronus): (...) intronizo -as, in trono et sede ponere et collocare (DaMA).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 22.10.2020.