adeptio, -onis (s.f.)

1. raggiungimento (Castiglioni-Mariotti).
Mon. III xv 1 Item, illud quod est contra naturam alicuius non est de numero suarum virtutum, cum virtutes uniuscuiusque rei consequantur naturam eius propter finis adeptionem; sed virtus auctorizandi regnum nostre mortalitatis est contra naturam Ecclesie: ergo non est de numero virtutum suarum.

Mon. 1

adeptionem, Mon. III xv 1
-
Hapax nel lat. dantesco. Il termine, che deriva da adipiscor, pare essere entrato nel lat. class. come «vocabulum Ciceronis acceptum eius imitatoribus philosophis iuridicis» (vd. ThLL s.v. adeptio).

Il signif. che adeptio possiede nel lat. class. e tardoant. («acquisitio, consecutio», vd. Forcellini s.v. adeptio) si conserva invariato anche nel lat. mediev. (vd. DMLBS s.v. adeptio) e, come tale, ricorre anche in D. In particolare, si può osservare che il sost. tende a indicare il raggiungimento di una meta nobile o teorica (vd. gli es. proposti nelle Corrispondenze).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
il sost. è att. a partire dal lat. class. con il signif. di «acquisitio, consecutio» (vd. Forcellini s.v. adeptioThLL s.v. adeptio): es. Cic. Part. orat. 32 In voluntate autem utilitas ex adeptione alicuius commodi vitationeque incommodi quaeritur, ut aut spes aut metus impulisse videatur aut aliquis repentinus animi motus, qui etiam citius in fraudem quam ratio utilitatis impellit (CC); QuintInst. V 10 Nam fere versatur ratio faciendi circa bonorum adeptionem, incrementum, conservationem, usum, aut malorum evitationem, liberationem, imminutionem, tolerantiam; quae et in deliberando plurimum valent (CC); AugCiv. XII 21 Si autem ibi ea necessario scituri sumus, hic saltem nesciamus, ut hic felicior sit expectatio quam illic adeptio summi boni; quando hic aeterna uita consequenda expectatur; ibi autem beata, sed non aeterna, quandoque amittenda cognoscitur (CC).
Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze ritenute significative: Aelredo di Rievaulx, Comp. spec., 4 rationalis creatura nonnisi in beatitudinis adeptione quiescit (LLT); Andrea di S. Vittore, Exp. Salom., in Par. Desideratae rei adeptio quasi quaedam vitae est prorogatio (LLT); Innocenzo III, papa, Serm., 11 Hae sunt septem petitiones, quae continentur in oratione Dominica, per quas duo principaliter expetuntur, scilicet bonorum adeptio et malorum remotio (LLT); Alberto Magno, Comm. in I Sent., d. 40 B, a. 12 adeptio salutis participatur a singulis, et non in universali ab omnibus (LLT); Tommaso d’Aquino, Comp. theol. I, c. 149, n. 298 Consummatio autem hominis est in adeptione ultimi finis, qui est perfecta beatitudo sive felicitas, quae consistit in divina visione (LLT).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 26.07.2020.