1. uguale, consimile (
Conte).
Ep. V 14 Preoccupetis faciem eius in confessione subiectionis, et in psalterio penitentie iubiletis, considerantes quia «potestati resistens Dei ordinationi resistit»; et qui divine ordinationi repugnat, voluntati omnipotentie coequali recalcitrat; et «durum est contra stimulum calcitrare».
Mon. I x 4 Et hic aut erit Monarcha aut non. Si sic, habetur propositum; si non, iterum habebit sibi coequalem extra ambitum sue iurisdictionis: tunc iterum necessarius erit tertius alius.
coequalem, Mon. I x 4
coequali, Ep. V 14
-
L’agg., derivato da aequalis, nel lat. class. significa essenzialmente 'coetaneo' (vd. ThLL s.v. coaequalis 1); in età tardoant., poi, diviene sinon. di par e consimilis (vd. ThLL s.v. coaequalis 2), ed è questa l’accezione con cui lo impiega D.
Notevole è il fatto che
coequalis, nella produzione lat. mediev., ricorre spesso nella def. dei rapporti tra le persone della Trinità (vd. es.
Alessandro di Hales,
Glossa Sent. I d. 9, n. 19).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
l'agg. è att. a partire dall'età class. e possiede essenzialmente due sfumature semantiche (vd.
Nota); si sottolinea in particolare l'uso di
coaequalis con il signif. di
par, consimilis (vd.
ThLL s.v.
coaequalis 2).
Latino medievale:
l'agg. è att. con una certa abbondanza anche nel lat. mediev.; si segnalano alcune occorrenze a titolo d'es.:
Alessandro di Hales,
Glossa Sent., I, d. 9, n. 19 Cum homo nascitur de homine, aequalitas est naturae, non coaevitas; cum vero splendor de igne, coaevitas est, non naturae aequalitas; cum de Patre Filius, coaeternitas et
coaequalitas (
LLT);
Ann. S. Iust. Albricus itaque de Romano, fraterne impietatis impiger imitator, impar quidem fratri ratione dominii sed eidem in malicia
coequalis, audiens Ecelinum in suis malitiis comprehensum, obstupuit vehementer (
MGH);
Guido delle Colonne,
Hist. Troiae, V
Fuit autem huius secunde Troye ambitus longitudinis trium dierum et latitudinis
coequalis (
LLT);
Bonaventura,
Itin., III 5 Haec tria scilicet mens generans verbum et amor sunt in anima quoad memoriam intelligentiam et voluntatem quae sunt consubstantiales
coaequales et coaevae se invicem circumincedentes (
LLT);
Corrado di Megenberg,
Yconomica, III
ii 7 Et quamvis sit maior omnibus episcopis et prerogativam habeat in clavibus iurisdictionis, in clavibus tamen ordinis ceteris episcopis est
coequalis (
MGH).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
L’unica occorrenza dell’agg. all’interno dei commenti lat. alla Commedia è costituita da una citazione di Tommaso presente in Pietro Alighieri (3) ad Par. XXXIII 115-141: «sancta Trinitas una substantia simpliciter est et individua, trina in personis et ipse Spirits Sanctus coequaliter a Patre et a Filio procedens, et Thomas in prima: "Tres personas divinas dicimus coequales. Nam si esset in dictis personis inequalitas, que dicitur per negationem maioris et minoris secundum Phylosophum in VIIII° Methaphysice, iam esset ponere non esse unam essentiam divina, quod falsum est"».
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 21.08.2020.