1. conferire legittima autorità (
Chiesa-Tabarroni Mon.).
Mon. III vii 7 Scimus etiam quod vicarius hominis non equivalet ei, quantum in hoc quod vicarius est, quia nemo potest dare quod suum non est. Auctoritas principalis non est principis nisi ad usum, quia nullus princeps se ipsum auctorizare potest; recipere autem potest atque dimictere, sed alium creare non potest, quia creatio principis ex principe non dependet.
Mon. III xiv 1 Amplius, si Ecclesia virtutem haberet auctorizandi romanum Principem, aut haberet a Deo, aut a se, aut ab Imperatore aliquo aut ab universo mortalium assensu, vel saltem ex illis prevalentium: nulla est alia rimula, per quam virtus hec ad Ecclesiam manare potuisset; sed a nullo istorum habet: ergo virtutem predictam non habet.
Mon. III xiv 5 Quinymo invenio sacerdotes primos ab illa de precepto remotos, ut patet per ea que Deus ad Moysen; et sacerdotes novissimos, per ea que Cristus ad discipulos: quam quidem ab eis esse remotam possibile non est, si regiminis temporalis auctoritas a sacerdotio demanaret, cum saltem in auctorizando sollicitudo provisionis instaret, et deinde cautela continua ne auctorizatus a tramite rectitudinis deviaret.
Mon. III xv 1 Item, illud quod est contra naturam alicuius non est de numero suarum virtutum, cum virtutes uniuscuiusque rei consequantur naturam eius propter finis adeptionem; sed virtus auctorizandi regnum nostre mortalitatis est contra naturam Ecclesie: ergo non est de numero virtutum suarum.
Mon. III xv 9 Ex quo colligitur quod virtus auctorizandi regnum hoc sit contra naturam Ecclesie: contrarietas enim in oppinione vel dicto sequitur ex (contrarietate que est in re dicta vel oppinata, sicut verum et falsum ab esse rei vel non esse in oratione causatur, ut doctrina Predicamentorum nos docet.)
Mon. 6
auctorizandi, Mon. III xiv 1; III xv 1; III xv 9
auctorizando, Mon. III xiv 5
auctorizare, Mon. III vii 7
auctorizatus, Mon. III xiv 5
-
Il termine non appartiene al lat. class., dove non se ne registrano att., ed è anzi tipicamente bassomedievale (la variante
auctoriso appare puramente grafica, ma ovviamente la possibilità di valutarla dipende dalla qualità delle edd. disponibili). Il vocabolo ha un preciso campo di utilizzo nel lessico della burocrazia e della giurisprudenza (maggiormente in testi di carattere tecnico, quali
leges,
diplomata e
chronicae), frequente sia nel signif. più ristretto di 'consentire, dare l’autorizzazione', sia in quello dantesco di 'attribuire legittimità' a una carica, oppure (più frequentemente) a un documento, un rito o un’usanza. Quest'ultima accezione infatti è assai documentata in autori di poco posteriori a D., che tuttavia si muovono in un analogo contesto di dibattito sulle autorità e i poteri:
Dietrich von Nieheim,
Viridarium (p. 22) a papatu deponitur et vir venerabilis Leo papa VIII ei surrogatur
auctorizante Ottone I (
MGH);
Giovanni Wyclif,
De ecclesia, 18 Z Nec minus blasphemum est dicere quod nulla est iusta ablacio, collacio vel alia operacio ecclesie nisi
auctorizetur ab ipso [
scil. papa], quia antequam ipse habuerit primatum huiusmodi, erant multe operaciones ecclesie satis iuste (
LLT);
Giovanni Wyclif,
Sermones, I 9 nostri autem pape nedum permittunt sed
auctorizant sectas divites a pauperioribus mendicare (
LLT). Vd. anche DMLBS s.v.
auctorizare, «to authorize, invest with authority»).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
-
Latino medievale:
Sigeberto di Gembloux,
Leodic. epistula (p. 463 ed.) Gregorius enim scripto et facto
auctorizavit quod potest Romanus praesul absoluere excommunicatum iniuste ab aliquo (
LLT);
Guglielmo di Malmesbury,
Gesta Regum Anglorum, II 150 quam quidem historiam (…) ipse (…) pro amore martiris (…)
auctorizavit (
DMLBS);
Guglielmo di Tiro,
Hist., XIII 15 eundem Honorium denuo
auctorizantes ad eius vestigia prociderunt (
LLT);
Alberto Magno,
Comm. in IV Sent., 20 E, 18 illud miraculum (…) non sufficienter probatum est, nec est
auctorizatum, sed apocriphum (
LLT).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Riccardo Macchioro.
Data redazione: 23.04.2019.