contestor, -atus sum, -ari (v.)

1. attestare, comprovare (Conte).
Ep. VI 3 Hoc etsi divinis comprobatur eloquiis, hoc etsi solius podio rationis innixa contestatur antiquitas, non leviter tamen veritati applaudit quod, solio augustali vacante, totus orbis exorbitat (...).
Ep. XI 16 A, mater piissima, sponsa Christi, que in aqua et Spiritu generas tibi filios ad ruborem! Non caritas, non Astrea, sed filie sanguisuge facte sunt tibi nurus; que quales pariant tibi fetus, preter Lunensem pontificem omnes alii contestantur.
Ep. XIII 63 Quod etiam scriptura paganorum contestatur; unde Lucanus in nono: «Iuppiter est quodcunque vides, quocunque moveris».
Mon. II iii 6 Subassumptam vero testimonia veterum persuadent; nam divinus poeta noster Virgilius per totam Eneydem gloriosissimum regem Eneam patrem romani populi fuisse testatur in memoriam sempiternam; quod Titus Livius, gestorum romanorum scriba egregius, in prima parte sui voluminis, que a capta Troya summit exordium, contestatur.
Mon. II iv 7 Galli, reliqua urbe iam capta, noctis tenebris confisi Capitolium furtim subirent, quod solum restabat ad ultimum interitum romani nominis, anserem ibi non ante visum cecinisse Gallos adesse atque custodes ad defensandum Capitolium excitasse Livius et multi scriptores illustres concorditer contestantur.
Mon. II ix 15 Et hoc diligenter Livius in prima parte contexit, quod Orosius etiam contestatur.
Mon. III ix 14 Et hoc etiam contestatur Marcus; Lucas vero scribit Petrum etiam dixisse Cristo, parum supra verba premissa de gladiis: «Domine, tecum paratus sum in carcerem et in mortem ire».

Ep. 3
Mon. 4

contestatur, Ep. VI 3; XIII 63; Mon. II iii 6; II ix 15; III ix 14
contestantur, Ep. XI 16; Mon. II iv 7

-

Il v., derivato deverbale da testari o denominale da testis con l’aggiunta del suffisso cum, nel lat. class. significa essenzialmente «testem invocare» (vd. ThLL s.v. contestor A). In età tardoant. la parola sviluppa il signif. passivo di «testem esse», con diverse sfumature: «testimonio confirmare, probare» (vd. ThLL s.v. contestor B 1), monere (vd. ThLL s.v. contestor B 2), «dicere, affirmare, potissimum solemniter affirmare» (vd. ThLL s.v. contestor B 3). Il v., inoltre, è parte del lessico tecnico dei iurisconsulti (vd. ThLL s.v. contestor C).

Il lat. mediev. conosce tutti i signif. individuati, aggiungendo a questi il senso di 'promettere per giuramento' (vd. Blaise Mediev. s.v. contestor).

D. utilizza il v. esclusivamente come «testimonio confirmare» (così anche nel volgare testimoniare, L. Blasucci in ED) con una sfumatura collettiva: nelle occorrenze individuate, infatti, il soggetto che conferma e attesta qualcosa, infatti, lo fa in base all'accordo - implicito o esplicito - con altri soggetti o in maniera tale da ratificare una testimonianza primaria. Si segnala, inoltre, l’impiego da parte di D. di attestor e del v. semplice testor. A questo proposito è interessante notare che i due v. ricorrono anche, in alternativa a contestor, in alcuni codd. che tramandano la Mon. (vd. campo Varianti): tali varianti, considerata l'essenziale sinonimia dei vocaboli, non inficiano il signif. del testo e saranno da considerarsi innovazioni involontarie.

Mon. II iii 6: contestatur] contestatur A, B, C, E, F, H, K, L, M, N, Ph, R, S, T, V, Y, Z et edd., testatur D, G, cum testatur P, om. U
Mon. II iv 7: contestantur] contestantur A, B, C, D, E, G, H, K, L, M, N, P, Ph, R, S, T, U, V, Y, Z et edd., attestantur F
Mon. II ix 15: contestatur] contestatur A, B, C, D, E, F, G, H, K, L, M, R, S, T, U, V, Y, Z et edd., testatur N, Ph
Mon. III ix 14: contestatur] contestatur A, D, E, F, G, H, K, L, M, N, P, Ph, S, T, V, Y, Z et edd., testatur B, U, atestatur C

Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
il v. è att. a partire dal lat. class. con differenti sfumature semantiche (vd. Nota); in età tardoant. sviluppa in particolare il signif. di «testimonio confirmare, probare» (vd. ThLL s.v. contestor B 1).
Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze a titolo d'es.: Aldelmo, De metris Esaias (…) septem matronas sub tipo septem ecclesiarum virum unum apprehendisse, Christum videlicet, (…) contestatur (MGH); Berengario di Tours, Rescr., 2 Hoc alibi etiam per contrarium contestatur idem beatus Augustinus, dicens: si hoc est edum epulari, de eius occisione letari (LLT); Hervé du Borg-Dieu, Comm. in Paul., Hebr., 2 Talibus signis et portentis contestabatur Deus vera esse quae docebant apostoli (LLT); Ruggero Bacone, Opus Maius, VII v 4, 14 aliter misteria Dei non possunt nobis declarari, nisi primo manu ducamur per huiusmodi sacra velamina Legis et Prophetarum, sicut docet beatus Dionisius in libris suis et ceteri Sancti idem contestantur (LLT); Tommaso d’Aquino, Hebr. rep., X 1 cum dicit “contestatur” (…) confirmat quod dixerat per auctoritatem (LLT).
Lessicografi medievali:

Papias (s.v. contestari): Contestari ad iudices, obtestari vero ad adversarios pertinet (Mirabile).
Balbi (s.v. contestor): Contestor -taris simul testari, ex con et testor -aris. Et ut dicit Papias: Contestari ad iudices, obtestari vero ad adversarios pertinet. Dicitur etiam contestari adiurare, firmiter asserere, sicut firmum est testamentum (Mirabile).

 

Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 14.01.2021.