1. attestare, comprovare (
Castiglioni-
Mariotti).
Ep. XI 18 Sed, o patres, ne me phenicem extimetis in orbe terrarum; omnes enim que garrio murmurant aut mussant aut cogitant aut somniant, et que inventa non attestantur.
Mon. I xvi 1 Rationibus omnibus supra positis experientia memorabilis attestatur: status videlicet illius mortalium quem Dei Filius, in salutem hominis hominem assumpturus, vel expectavit vel cum voluit ipse disposuit.
Ep. 1
Mon. 1
attestatur, Mon. I xvi 1
attestantur, Ep. XI 18
-
Il v., derivato deverbale da
testor con l'aggiunta del suffisso
ad, è att. - anche nella grafia
adtestor - a partire dall'età class. con il signif. di «testor, testimonium do, testimonium comprobo» (vd.
ThLL s.v.
attestor). Il medesimo signif. è conservato anche nel lat. mediev. (vd. per es. DMLBS s.v.
attestari), ove il v. ricorre anche nella grafia
atestor.
D. ricorre al v. in due passi della sua produzione lat.; a differenza di
contestor, impiegato a sottolineare che il soggetto che confermava qualcosa lo faceva in accordo ad altri soggetti o a ratificare una testimonianza primaria,
attestor pare utilizzato in contesti privi di questo aspetto. Nell'opera dantesca, inoltre, compare anche il v. semplice
testor.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
il v. è att. a partire dall'età class. con il signif. di «testor, testimonium do, testimonium comprobo» (vd.
ThLL s.v.
attestor): es.
Phaedr. I
x 3 Hoc
attestatur brevis Aesopi fabula (
CC);
Plin.
Nat. praef. 10 cum tribunos appellaret L. Scipio Asiaticus, inter quos erat Gracchus, hoc
adtestabatur vel inimico iudici se probari posse (
CC);
Tert.
Nat. II 6 Ecce autem et astra intercidunt, et intercicidisse se
attestantur (
CC);
Aug.
Civ. II 21 Nam cum sacrificia discrevisset amborum, in illius respiciens, huius despiciens, quod non dubitandum est potuisse cognosci signo aliquo
adtestante visibili, et hoc ideo fecisset Deus, quia mala erant opera huius, fratris vero eius bona: contristatus est Cain valde et concidit facies eius (
CC).
Latino medievale:
il v. è att. con una certa abbondanza nel lat. mediev. con il signif. individuato, pertanto si riportano a titolo d'es. solo alcune occorrenze:
Tommaso d’Aquino,
In I Sent. d. 1, q. 1, a. 1, sed contra 1 Unitas (...) principiati
attestatur unitati principii, sicut omnis calor originatur ab uno calidissimo, quod est ignis (
LLT-A);
Sigieri di Brabante,
Quaest. caus. 1 Effectus suae causae
attestatur, ita quod non tantum signum et testimonium est de esse rei quae est sua causa, sed et quod ipsa sit sua causa (
LLT-B);
Pietro di Giovanni Olivi, Post. sup. Iob 1 Illi etiam erant regendi ut iuvenes et ut ad perfectionem omnimodam non astricti et ideo nichil inconveniens quantum ad paternum regimen ipsius Iob, si filii eius aliquantulum habuerunt laxum modum vivendi, quin potius
attestatur sapientia eius (
LLT-A);
Marsilio da Padova,
Def. II 6 Ex hiis enim, inquit Magister, aperte ostenditur, quod Deus ipse penitentem solvit a debito pene. (...) Cui sentencie racio suffragatur, et auctoritates
attestantur (
MGH).
Lessicografi medievali:
Uguccione, T 87, 10 (s.v.
testor):
Attestor -aris, simul testari (
DaMA).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Federica Favero.
Data redazione: 27.12.2022.