indignanter (avv.)

1. sdegnosamente, con indignazione (Castiglioni-Mariotti).
Ep. XI 10 Forsitan “et quis iste, qui Oze repentinum supplicium non formidans, ad arcam, quamvis labantem, se erigit?” indignanter obiurgabitis. Quippe de ovibus in pascuis Iesu Christi minima una sum; quippe nulla pastorali auctoritate abutens, quoniam divitie non sunt. Non ergo divitiarum, sed «gratia Dei sum id quod sum», et «zelus domus eius comedit me».
Ep. 1
indignanter, Ep. XI 10
-
Hapax nel lat. dantesco. Avv. di rara frequenza, derivato dal v. indignor, att. a partire dal lat. tardoant. col signif. di 'sdegnosamente', 'con indignazione' (Castiglioni-Mariotti). Compare in Ep. XI 10 in rif. alla reazione 'indignata' che D. prevede di suscitare nei cardinali con la sua dura hortatoria, paragonata allo zelo del biblico Oza. L'avv. viene similmente impiegato per introdurre le exclamationes del D. agens nel commento di Benvenuto da Imola (cfr. Corrispondenze).

D. impiega in lat. anche l'avv. indigne, deaggettivale da indignus, con l'accezione di 'ingiustamente', per cui vd. indigne in VDL.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
non att. nel lat. class., si registra scarsamente nel lat. tardoant. (vd. Blaise Patristic s.v. indignanter): Aug. Adv. Iud. 59, 49 si enim libenter auditis, ad vestrum dicuntur alloquium; si vero indignanter auditis, ad vestrum dicuntur opprobrium (CC); Greg. Tur. Hist. X 16, p. 508 contra regum praecepta magis arma tenerent et se sagittis vel lanceis contra comitem et plebem indignanter eregerent (CC).
Latino medievale:
come nel lat. tardoant., è att. col signif. di 'sdegnosamente, con indignazione' (vd. DMLBS s.v. indignanter): Rabano Mauro, In Ex. I xvii 40 Hoc enim non tam indignanter quam misericorditer videtur admonere (CC); Alano di Lilla, Planctus VIII 96 talia enim indignanter eructuo, ut pudici homines pudoris caracterem vereantur, impudici vero ab impudentie lupanaribus commerciis arceantur (LLT).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
Benvenuto da Imola ad Inf. VIII 82-85: Et primo ponit verba daemonum, dicens: che dicean stizzosamente, idest indignanter et cum ira (DDP); ad Purg. XII 43-45: Poeta indignanter exclamat: "O folle Aragne, idest, temeraria mulier"; nam si Niobe, de qua dictum est paulo supra, graeca regina, nobilitate, divitiis, regno et prole pollens damnata est turpi superbia, quanto magis Arachne foemina asiana plebeia, quae vili arte tantum intumuit, ut non cederet divinitati? (DDP); ad Par. IX 7-12: Et ex hoc autor facit unam pulcram invectivam contra homines, qui seducti voluptatibus sequuntur solum delectabilia, sicut communiter faciunt venerei; unde exclamat indignanter, ahi! idest heu vobis, anime ingannate (DDP).
Autore: Sofia Santosuosso.
Data redazione: 15.03.2022.
Data ultima revisione: 18.05.2022.