indigne (avv.)

1. indegnamente (Castiglioni-Mariotti).
De vulg. I xiii 4 Sed quanquam fere omnes Tusci in suo turpiloquio sint obtusi, nonnullos vulgaris excellentiam cognovisse sentimus, scilicet Guidonem, Lapum et unum alium, Florentinos, et Cynum Pistoriensem, quem nunc indigne postponimus, non indigne coacti.
De vulg. 2
indigne, De vulg. I xiii 4
-
Deaggettivale da indignus, l'avv. indigne registra due occorrenze, in anafora, all'interno del passo di De vulg. I xiii 4, per giustificare la posizione occupata da Cino da Pistoia nell'elenco dei migliori poeti toscani in lingua volgare: il suo nome è in chiusura non 'ingiustamente', ma per ragioni cronologiche e geografiche. A differenza del lat. class., in cui risulta att. col signif. primario di 'sdegnosamente', l’avv. ricopre dunque qui l’accezione di 'ingiustamente', diffusa soprattutto nel lat. mediev. (cfr. DMLBS s.v. indigne); in rif. alla sfumatura semantica dello sdegno, D. utilizza invece l’avv. indignanter, per cui vd. la rispettiva voce in VDL.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
att. nel lat. class. col signif. di «non digne, turpiter, iniuria» (ThLL s.v. indigne I): Cic. Verr. II v 115 indigne ferunt illam clementiam mansuetudinem que nostri imperii in tantam crudelitatem inhumanitatem que esse conversam (LLT); Liv. XXXIX xlvii 6 interposuerat et querellas de iniquitate decretorum, et quam non ex aequo disceptatum apud Caecilium foret indigneque sibi nec ullo suo merito insultatum ab omnibus esset (CC); Aug. Civ. II 29 indigne ab honestis coluntur, qui per turpes placantur (Bibliotheca Augustana).
Latino medievale:
nel lat. mediev. si registra il signif. primario di 'ingiustamente', immeritamente' (cfr. DMLBS s.v. indigne 1), per cui cfr. Floro di Lione, Lib. adv. Scot. VIII, p. 159 Deus autem multipliciter quidem dicitur, magnus, bonus, sapiens, beatus, verus et quicquid aliud non indigne dici videtur (LLT); Bernardo di Clairvaux, Epist. 87, 12 quis dabit mihi apud homines tantum de veris digne humiliari, quantum vel de falsis datum est indigne exaltari? (LLT); Gregorio IX, PapaEpist. I 586, p. 476 nos quoque, dum sicut decet attendimus, quod pie mentis intentio favorem nostrum non indigne meretur, quasi necessario inducimur, ut vota, que aspirando Dominus prevenit, consueta benivolentia complectamur (MGH).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:
-
Autore: Sofia Santosuosso.
Data redazione: 18.05.2022.