1. incombere (
Castiglioni-Mariotti).
Mon. III ix 3 Quod autem responsio non fuisset ad intentionem Cristi non erit inmanifestum, si considerentur verba precedentia et causa verborum. Propter quod sciendum quod hoc dictum fuit in die Cene; unde Lucas incipit superius sic: «Venit autem dies azimorum in quo necesse erat occidi Pascha», in qua quidem cena prelocutus fuit Cristus de ingruente passione, in qua oportebat ipsum separari a discipulis suis.
Mon. 1
ingruente, Mon. III ix 3
ingruente passione: Mon. III ix 3
Hapax nel lat. dantesco. Il v. è utilizzato nell’accezione di ‘incombere’ e in senso fig., con rif. alla passione di Cristo. Tale accezione ricorre già ampiamente nel lat. class., tardoant. e mediev. (cfr. il campo Corrispondenze).
La iunctura «ingruente passione», allo stato attuale delle conoscenze, non compare altrove con il signif. attribuitole da D.
Per tradurre il participio ingruente, sia Chiesa-Tabarroni Mon., p. 195 che Quaglioni Mon., p. 419 prediligono l’uso dell’agg. 'imminente'.
Il v. non trova alcun riscontro nella più antica tradizione esegetica alla Commedia.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. (cfr.
ThLL s.v.
ingruo I B 1); vd. ad es.
Verg. Aen. II 301 Diverso interea miscentur moenia luctu / et magis atque magis, quamquam secreta parentis / Anchisae domus arboribus que obtecta recessit, / clarescunt sonitus armorumque
ingruit horror (
MqDq); XII 284 it toto turbida caelo / tempestas telorum ac ferreus
ingruit imber (
MqDq);
Liv.
XXV xxvi 15 Marcellus, ut tanta vis
ingruebat mali, traduxerat in urbem suos infirma que corpora tecta et umbrae recreaverant (
CC);
Hier.
In Luc. VI Unde et ‘abscondebat se mensibus quinque’, non usque ad nonum mensem, donec partus
ingrueret, sed usque quo conciperet et Maria (
LLT).
Latino medievale:
ampiamente att. (cfr.
DMLBS s.v.
ingruere 2), vd. ad es.
Beda il Venerabile,
Hist. Eccl., IV x 2 Erat quippe in proximo comes quidam, cuius uxor
ingruente oculis caligine subita tantum per dies eadem molestia crebrescente gravata est, ut ne minimam quidem lucis alicuius posset particulam videre (
CC);
Pier Damiani,
Epist., 44 Immo quis quantalibet
ingruentium tentationum pressus caligine sine consolatione recessit? (
MGH);
Tommaso d’Aquino,
Cat. in Luc., XXIV 2 Expectabant enim Christum salvaturum et redempturum populum Israel ab
ingruentibus malis, et a servitute Romanorum; ipsum quoque credebant terrenum regem fieri, quem putabant promulgatam in se mortis sententiam cavere potuisse (
LLT).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v.
ingruere):
Ingruere: graviter irruere, cum impetu supervenire. (s.v.
ingruo):
ingruo -is, insto, invado (
Mirabile).
Uguccione G 101, 6 (s.v.
grus):
ingruo -is, idest maturare, imminere, impendere, instare; et proprie dicitur de malo: malum
ingruit, quia contra congruum et bonum est quod impendet, idest contra congruitatem venit (
DaMA).
Balbi (s.v.
gruo)=
Uguccione (
Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Dario Personeni.
Data redazione: 01.02.2021.