1. capacità di produrre un effetto determinato (Conte).Mon. III vii 8 Quod si ita est, manifestum est quod nullus princeps potest sibi substituere vicarium in omnibus equivalentem: qua re instantia nullam efficaciam habet.
Questio 6 Et arguebatur quod sic multis rationibus, quarum, quibusdam omissis propter earum levitatem, quinque retinui que aliquam efficaciam habere videbantur.
Mon. 1
Questio 1
efficaciam, Mon. III vii 8; Questio 6
-
D. usa il v. in due occasioni e sempre nel signif. tecnico della capacità, propria di un'argomentazione o di una dimostrazione, di provare qualcosa. Così in Mon. III vii 8, si nega efficacia all'obiezione (instantia) di parte ierocratica che pone un'equivalenza fra l'autorità di un vicario e quella di chi lo delega: «quod si ita est, manifestum est quod nullus princeps potest sibi substituere vicarium in omnibus equivalentem: qua re instantia nullam efficaciam habet». Mentre in Questio 6 si dichiara che, fra gli argomenti avversari, se ne esamineranno cinque che sembrano mantenere una certa efficacia: «et arguebatur quod sic multis rationibus, quarum, quibusdam omissis propter earum levitatem, quinque retinui que aliquam efficaciam habere videbantur».
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
nel lat. class. e tardoant. il sost. ha il senso più generale di «vis ad aliquid efficiendum» (vd.
Forcellini s.v.
efficacia): T
ert. Orat. 29 documenta
efficaciae eius [
sc. orationis] (
CC);
Anim. 14 non tam partes animae [...] quam vires et
efficaciae et operae (
CC); H
erm. Pal.
mand. VI
i 1 quam vim et quam
efficaciam habeant virtutes (
LLT); F
irm. Err. V 4 animae substantia […] diverso
efficaciae genere separatur (
CC).
Latino medievale:
A
lberto M
agno,
Comm. in IV Sent. dist. 10 C, a. 6 videtur enim ista
ratio habere efficaciam, propter multa inconvenientia quae videntur sequi si detur oppositum (
LLT); S
igieri di B
rabante,
Quaest. Met. III q. 20 ista
ratio non
habet efficaciam, quia corpora elementaria et caelestia sunt corpora et etiam corpora distincta (
LLT); B
onaventura,
Comm. in II Sent. dist. 34, a. 2, q. 1 et propter nimiam excaecationem, in qua sunt, amisso quasi rationis usu, nullam habent in eis
efficaciam argumenta ad persuadendum, nec tormenta ad retrahendum, nec orationum suffragia ad relevandum, nisi hoc fiat de gratia specialissima (
LLT); T
ommaso d'A
quino,
In Arist. Phys. VII, l. 2, n. 4 Deinde cum dicit: sed si id quod movetur etc., ostendit quomodo praedicta
ratio efficaciam habere possit: et primo quomodo
habeat efficaciam ex suppositione facta; secundo quomodo
habeat efficaciam simpliciter, ibi: nihil autem differat etc. (
LLT); P
ietro di G
iovanni O
livi,
Comm. in II Sent. q. 59 quod quia alibi per
rationum efficaciam habet ostendi, hic supponatur (
LLT).
Lessicografi medievali:
U
guccione, F 1, 51 (s.v.
facio):
efficacia, potentia, perfectio, vigor, agilitas (
DaMA).
B
albi (s.v.
efficacia) = U
guccione (
Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Stefano Pelizzari.
Data redazione: 18.03.2022.
Data ultima revisione: 25.04.2023.