Latino classico e tardoantico:
il sost. nel lat. class. indica principalmente la «domini potestas» in senso più generale (vd.
ThLL s.v.
dominium II) e, in senso tecnico giuridico, il «domini ius potestasque alicuius rei pleno potestatis iure habendae, possidendae, utendae (sive abutendae) vel fruendae» (vd.
ThLL s.v.
dominium III): es.
Gaius. Inst. I 54 Ceterum cum apud cives Romanos duplex sit
dominium (nam vel in bonis vel ex iure Quiritium vel ex utroque iure cuiusque servus esse intellegitur), ita demum servum in potestate domini esse dicemus, si in bonis eius sit, etiamsi simul ex iure Quiritum eiusdem non sit (
CC);
Gaius. Dig. 41, 1, 1
Quarundam rerum dominium nanciscimur iure gentium, quod ratione naturali inter omnes homines peraeque servatur,
quarundam iure civili, id est iure proprio civitatis nostrae (
CC);
Ulp.
Dig. 41, 2, 17, 1 Differentia
inter dominium et possessionem haec est, quod
dominium nihilo minus eius manet, qui dominus esse non vult, possessio autem recedit, ut quisque constituit nolle possidere (
CC).
Latino medievale:
la parola è ampiamente att. nel lat. mediev.; si riportano alcuni esempi scelti:
Alessandro di Hales,
Summa, II,
pars 2, i. 3, t. 8, q. 3, t. 2, c. 4, a. 2, p. 1, n. 838 Oblationes illae in sui substantia sunt res temporales; licitum autem est eis habere
dominium rerum temporalium; ergo licitum est percipere oblationes (
LLT);
Marsilio da Padova,
Def., II 14 ostenditur per necessitatem, quod perfecti habeant vel habere possint (…)
dominium dictum secundum primam aut secundam vel terciam speciem
dominii rerum temporalium, vel usus earum (…) maxime rerum que unico aliquo usu consumptibiles sunt (
MGH);
Carlo IV,
Acta, 567 Sane licet pridem (...) Fridricus Romanorum imperator augustus (...) de singulari sue benignitatis munere (...) illustri Wadislao condam Boemie duci, qui regnum Boemie ante coronacionem suam regebat,
et suis heredibus Boemie regibus
censum de terra Polonie, quem antecessores eius duces Boemie a Polonia multis temporibus accipere consweverant quemque Polonie
et Slezie duces sacro imperio solvere tenebantur, prout
in litteris imperatoris prefati evidenter exprimitur, liberaliter duxerit erogandum, ipsi quoque duces Polonie
et Sl(ez)ie
eundem censum (...) predecessoribus nostris in signum subiectionis debite et in recognicionem sui superioris dominii rite persolverint multis temporibus retroactis, tamen ad habundancioris cautele presidium tractu temporis dicti duces suo, heredum
et successorum suorum nomine atque vice principatus, terras ac
dominia sua a clare memorie illustri Iohanne condam Boemie rege, genitore nostro karissimo, dum viveret,
et demum a nostra celsitudine, dicto nostro genitore defuncto,
et a corona regni Boemie
in pheudum cum solempnitate debita susceperunt nobisque ac dicto genitori nostro, dum viveret, tamquam Boemie regibus
et corone regni Boemie prestiterunt solempniter obedientie, homagii, subieccionis
et fidelitatis
debite corporalia iuramenta (
MGH).