1. mettere le foglie, coprirsi di fronde
(Conte).Ep. XI 26 Tu quoque, Transtiberine, sectator factionis alterius, ut ira defuncti Antistitis in te velut ramus insitionis in trunco non suo frondesceret, quam in triumphatam Carthaginem nondum exueras, illustrium Scipionum patrie potuisti hunc animum sine ulla tui iudicii contradictione preferre.
Ep. 1
frondesceret, Ep. XI 26
-
Hapax nel lat. dantesco; incoativo di
frondeo. Il lemma ricorre metaforicamente in
Ep. XI 26 in u
na similitudine che descrive concretamente come l’ira del defunto pontefice
(«defuncti Antistitis», sulle ipotesi di idetificazione vd.
Baglio Ep., p. 214 e la voce
Antistes in
VDL) sia stata ereditata dal cardinale
Transtiberinus (identificato da ultimo con Jacques Duèze, cfr.
Villa,
Trastiberine!; vd. la voce
Transtiberinus in
VDL), innestandosi in lui e verdeggiando rigogliosa con nuove fronde. Il verbo
frondesco, incoativo di
frondeo, è impiegato da D. con il signif. proprio di «frondes habere vel emittere»
(Uguccione, F 51, 5, s.v.
foros, vd.
Corrispondenze): un ramo innestato su un nuovo tronco attecchische e si ricopre di foglie («frondescit») così come l’ira del defunto pontefice ha trovato terreno fertile per germogliare nell’animo del cardinale
Transtiberinus, prosecutore degli errori del predecessore (cfr. anche le voci
insitio,
ramus,
truncus in
VDL)
.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
att. con il signif. di «frondem mittere de arboribus, herbis sim., item de rebus ligneis subito frondem agentibus» (cfr.
ThLL s.v.
frondesco), anche in contesti metaforici, come ad es. in
Aug.
C. Iulian. op. imperf. II 105
si frutex diaboli in visceribus pangitur ante animam et cum incrementis naturalibus adolescit,
frondescit et pestifera fruge ingravescit (
CC).
Latino medievale:
att. con lo stesso signif., anche in contesti metaforici (cfr.
MLW S.V.
frondesco), ma non si rilevano att. in ambito epistolare; per occorrenze
in imagine vel allegoria vd. ad es.
Aldelmo di Malmesbury, De virg., XXXII, Quid referam sanctae recordationis Athanasium, cuius rumigerula meritorum gloria et florigera pudicitiae praeconia quamquam specialiter apud Alexandriam et Aegiptum clarescerent, per totos tamen mundi cardines, ubi
fides catholica fructiferis palmitibus frondescit, longe lateque percrebruit (
MGH).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v.
frondeo): Frondeo -es,
frondesco (
Mirabile).
Uguccione, F 51, 5 (s.v.
foros): Item a frondo frondeo -es -dui, frondes habere vel emittere, et componitur confrondeo, defrondeo, frondes emittere, refrondeo et hinc incohativa
frondesco -scis, confrondesco -scis, defrondesco -scis, refrondesco (
DaMA).
Balbi (s.v.
frondeo): frondeo -des -dui, idest frondes habere vel emittere, et dicitur a frondo -as et componitur confrondeo -es, defrondeo -es, frondes emittere, item refrondeo -des et hinc inchoativa
frondesco -cis, defrondesco, confrondesco, refrondesco (
Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Elena Vagnoni.
Data redazione: 02.01.2023.