cura divina: De vulg. I ii 4
cura esse: Ep. XII 1; Mon. II viii 1; III xiv 4
cura medicinalis: Mon. II ix 3
Genericamente in D. il termine indica una preoccupazione con la duplice sfumatura di attenzione o di impegno.
[1] Il termine cura in Verg. Ecl. I 57, come in D., è accostato come apposizione ad animali (palumbes in Virgilio - capelle in D.); differentemente in Verg. Ecl. X 22 è accostato alla fanciulla, Licoride, oggetto della passione di Gallo.
[2] La costruzione con esse significa ‘stare a cuore’ (Chiesa-Tabarroni Mon.), cfr. ad es. Tommaso d'Aquino, Cat. in M., VI 20, Sed quidam dicunt: Deo curam esse existentium permanentiae in universali, et huius solius providentiam habere; singularia vero fieri ut contingit (LLT).
In Mon. III xiv 4 il termine appare in dittologia sinonimica con il sostantivo sollicitudo - sollicitudinem sive curam -, come anche nei casi presentati dei commentatori danteschi; così att. già dall'antichità e nel medioevo (ad es. Cic. Att. VI xiv 3; Aug. Ps. 128, 1; Tommaso d'Aquino, In Arist. Metaph., IIII xii 675).
[3] Il sintagma acquista sin dai primi autori cristiani il signif. di ‘divina provvidenza’ (cfr. Tommaso d'Aquino, Summa Theol., Ia IIae q. 112, art. 4, resp. 1 fra le att. del termine nel lat. mediev.).
[5] Signif. particolare ha in accordo con l'agg. medicinalis, -e, atto ad identificare la pratica della cura medica.
Cfr. anche curator e curo.
molto att. già dal lat. class. con i signif. propri di «studium, labor, opera, diligentia»; «cultus, custodia, tutela»; «officium, munus»; sollicitudo ed in ultimo amor (vd. ThLL s.v. cura, vd. anche Forcellini s.v. cura). Ad es. su Verg. Ecl. X 22 «Galle, quid insanis? - inquit. - Tua cura Lycoris» è costruito l'esametro dantesco (Eg. II 9); analogo sintagma anche in Verg. Ecl. I 57 raucae, tua cura, palumbes (vd. Petoletti, Eg. X ad loc.); costruzione analoga ad Ep. XII 1 è presente in Ov. Her. XVII 162 «[...] Et tibi sit curae Troicus hospes» ait (MqDq); a titolo esemplificativo, Cic. Off. I xv 47 Sin erunt merita, ut non ineunda, sed referenda sit gratia, maior quaedam cura adhibenda est; nullum enim officium referenda gratia magis necessarium est (CC). Att. anche nel lat. tardoant. con i signif. di ‘sollecitudine’, ‘osservanza’, ‘cura’, ‘amministrazione’, ‘guarigione’ (vd. Blaise Patr. s.v. cura); a titolo esemplificativo, Aug. Civ. XV 27 Deinde cum dicitur, masculus et femina erunt, profecto intelligitur ad reparandum genus dici; ac per hoc nec illa necesse fuerat ibi esse quae possunt sine concubitu de quibuscunque rebus vel rerum corruptionibus nasci; vel si fuerunt sicut in domibus consueverunt esse, sine ullo numero definito esse potuisse; aut si mysterium sacratissimum quod agebatur, et tantae rei figura etiam veritate facta aliter non posset impleri, nisi ut omnia ita certo illo numero essent, quae vivere in aquis, illius natura prohibente, non possent, non fuit ista cura illius hominis, vel illorum hominum, sed divina. (CC).
ancora molto att. nel lat. mediev., mantiene i signif. class. ed allarga il suo campo semantico, assumendo in particolare alcuni signif. cristiani, quali ad es. ‘cura animarum’, ‘cura ecclestiastica’ e ‘cura divina’ (vd. Du Cange s.v. cura; vd. anche Blaise Mediev. s.v. cura); a titolo esemplificativo, Tommaso d'Aquino, Summa Theol., I q. 22, art. 2, resp. 2 Ad secundum dicendum quod aliter de eo est qui habet curam alicuius particularis, et de provisore universali (LLT); Tommaso d'Aquino, Perf. spirit., XX 686 Sed in monacho clerico duo concurrunt; et clericatus et status religionis; similiter in clerico habente curam animarum: duo concurrunt, scilicet cura animarum et clericatus (LLT).
Uguccione, C 46, 21-22 (s.v. cardian) Item a cor hec cura sollicitudo, anxietas; quod autem dicitur cura quasi cor edens vel quasi cor urens vel quasi a corde ruens, ethimologia est non compositionis ostensio; secundum quosdam tamen derivatur a corruo -is; differt tamen cura a sollicitudine, quia sollicitudo moderata est et temperabilis, sed cura est sine moderatione (DaMA).
Balbi (s. v. cura) = Uguccione (Mirabile).