curator, -is (s.m.)

1. colui che governa (Chiesa-Tabarroni Mon.).
Mon. III xvi 11 Et cum ad hunc portum vel nulli vel pauci, et hii cum difficultate nimia, pervenire possint, nisi sedatis fluctibus blande cupiditatis genus humanum liberum in pacis tranquillitate quiescat, hoc est illud signum ad quod maxime debet intendere curator orbis, qui dicitur romanus Princeps, ut scilicet in areola ista mortalium libere cum pace vivatur.
Mon. III xvi 12 dispositio mundi huius dispositionem inherentem celorum circulationi sequatur, necesse est ad hoc ut universalia documenta libertatis et pacis commode locis et temporibus applicentur, de curatore isto dispensari ab Illo qui totalem celorum dispositionem presentialiter intuetur. Hic autem est solus ille qui hanc preordinavit, ut per ipsam ipse providens suis ordinibus queque connecteret.
Mon. 2
curator, Mon. III xvi 11
curatore, Mon. III xvi 12
-

Come si evince dalle att. e dalla presenza esclusiva in Mon., il valore e il senso del termine si delinea sin dall'antichità come politico e delinea la figura dell'Imperatore. Il signif. del termine è assimilabile alla Def. n° 4 di cura (compito-dovere politico verso qualcuno o qualcosa).

Cfr. anche curo (in particolare Def. n° 2).

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
curatorevd. ED (B. C. Martinelli).
Latino classico e tardoantico:

att. nel lat. class. come generica figura adibita alla cura di cose o persone (vd. ThLL s.v. curator), appare maggiormente come ‘figura amministrativa atta alla cura della cosa pubblica’ (vd. Forcellini s.v. curator), ad es. Svet. Caes. Caligula XXVII 4 curatorem munerum ac venationum per continuos dies in conspectu suo catenis verberatum non prius occidit quam offensus putrefacti cerebri odore (Bibliotheca Augustana); nel lat. tardoant. il termine mantiene i medesimi signif. amministrativi e aggiunge il signif. legato alla medicina e alla salvezza ultraterrena (vd. Blaise Patr. s.v. curator); a titolo esemplificativo, Aug. Fel. II 8 Sed qui concipiunt timorem Dei, et per liberum arbitrium subdunt se sanandos optimo medico, et sicut bono curatori, ita et misericordi creatori, per humilitatem confessionis et poenitentiae sanantur (CC).

Latino medievale:
particolarmente att. nel lat. mediev. con i signif. amministrativi ancora class. (Du Cange s.v. curator), traslando il signif. legato alla cura del corpo, comincia anche ad identificare anche colui che è adibito alla cura delle anime, così da identificare sia i membri del clero, sia il Curator per eccellenza (Blaise Mediev. s.v. curator); ad es. Tommaso d'AquinoSumma Theol., IIa IIae q. 104, art. 5 Ut enim dicitur Rom. xiii, super illud, qui resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt, dicit Glossa, si quid iusserit curator, numquid tibi faciendum est si contra proconsulem iubeat? (LLT).
Lessicografi medievali:
Uguccione, C 46, 29 (s.v. cardian): Item a cura curo -as verbum activum, idest sanare vel purgare vel curam alicui adhibere; invenitur absolutum et neutrum: curare idest curam et studium habere; unde curator, quia curam ferat pueris, qui eius etatis sunt ut sua negotia administrare non possint (DaMA).
Balbi (s.v. curator) = Uguccione (Mirabile).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Giandomenico Tripodi.
Data redazione: 01.10.2021.