elector, -oris (s.m.)

1. elettore (Chiesa-Tabarroni Mon.).
Mon. III xvi 13 Ex quo haberi potest ulterius quod nec isti qui nunc, nec alii cuiuscunque modi dicti fuerint “electores”, sic dicendi sunt: quin potius “denuntiatores divine providentie” sunt habendi.

Mon. 1

electores, Mon. III xvi 13

-

Hapax nel lat. dantesco. Nel lat. mediev. la parola, che nel lat. class. vale generalmente «is qui eligit» (vd. ThLL s.v. elector) sviluppa il significato tecnico di 'elettore', in particolare relativamente all’impero (vd. Blaise Mediev. s.v. elector 2); è questo il senso in cui D. impiega il termine riferendosi, nel passo di Mon. individuato, ai principi elettori. D., inoltre, utilizza anche - in Ep. e in Mon. - il v. eligo.

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
nel lat. class. la parola è attestata nel solo signif. di «is qui eligit» (vd. ThLL s.v. elector), non del tutto sovrapponibile all'accezione dantesca.
Latino medievale:
si segnalano alcune occorrenze ritenute significative: Federico I, Const. 242 hec omnia facta sunt et ordinata in concordia principum electorum a domino imperatore (MGH); Act. conc. pont., Const. 2 405 ad archiepiscopum Maguntinum et comitem palatinum Reni vel ipsorum alterum, altero nequeunte vel forsitan non volente, pertinet ad electionem ipsam celebrandam diem prefigere ac ceteros electores principes convocare (MGH); Alberto, Const. 4, 1 Promittimus eciam efficere et efficaciter ordinare, quod principes electores ipsius imperii predicte obligacioni nostre consencient et super assensu suo ipsi regi patentes litteras suas dabunt (MGH); Lupoldo di Bebenburg, Tractatus 3 Sunt enim quatuor principes electores imperii (…), scilicet Maguntinensis, Treverensis et Coloniensis archiepiscopi, item comes Palatinus Reni (MGH); 10 electus in regem seu imperatorem Romanorum ex electione concordi vel a maiori parti principum electorum de se facta statim potest iura et bona regni et imperii licite amministrare (MGH); Corrado di Megenberg, Oeconomica II 2, 8 antequam a papa confirmetur ipse siquidem electus a principibus electoribus, nec rex simpliciter est nec imperator, nisi condicionaliter (MGH).
Lessicografi medievali:
-
Commentatori danteschi:

Riferibili all'uso dantesco sono le seguenti occorrenze: Guido da Pisa ad Inf. XII 118: mortuo Corradino, electores Alamanie convenerunt in unum, et regem Yspanie et imperatorem unanimiter elegerunt (DDP); ad Inf. XIX 1: [Symonia committitur] Minis (…), sicut faciunt nobiles et magnates, qui minantur electoribus nisi ad suas eligant voluntates (DDP).
Pietro Alighieri (1) ad Purg. XVIII 118-126: [Fredericus] fuit magnus in probitate, sed parvus Comes natione, et electus fuit per Electores imperator, omnibus aliis discordantibus (DDP).

Autore: Federica Favero.
Data redazione: 20.05.2020.
Data ultima revisione: 17.01.2022.