Eg. 1
campis, Eg. II 22
Hapax nel lat. dantesco. Il sost. ricorre in Eg. II 22 a raffigurare la seconda conseguenza del canto di Mopso, ossia che “i leoni, ammansiti, irrompano nei campi dal monte” (traduz. di Albanese Eg., p. 1641). Assai diffuso nel lat. class. e mediev., il termine appartiene al lessico bucolico, sebbene sia att. una sola volta nelle Bucoliche virgiliane (Ecl. IV 28) e molto più frequentemente nelle Georgiche e nell’Eneide. Si ripresenta poi nelle ecloghe di Calpurnio Siculo, Nemesiano e dei poeti mediolatini (Marco Valerio, Modoino, Metello di Tegernsee ed Ecloga Theoduli), sempre quale componente del paesaggio bucolico e spesso in connessione agli animali che in esso si muovono (vd. anche arvum, pabulum, pascuum, pratum VDL).
L’occorrenza dantesca evidenzia l’opposizione campus / mons, nel procedere dei leoni dal rilievo montuoso ai campi pianeggianti, concordemente alle def. fornite per campus dai lessicografi mediolatini (in partic. Papias, s.v. campus: «campus loci spatium et planicies, [...] idest humilis non montuosus»; Uguccione, C 24, 1: «unde hic campus, proprie planities terrarum, sic dictus quia sit humilis et brevis pedibus, non erectus ut mons sed iacens»).
Tra le successive att. nella bucolica trecentesca, cfr. Petrarca, Buc. II 97; X 113; 170; 315; 405; Boccaccio, Bucc. I 4; II 19; 103; III 5; 71; IV 17; V 28 etc. (vd. Poeti d’Italia).
numerose (cfr. MLW s.v. campus); tra cui, in ambito bucolico: Marco Valerio, Buc., I 5 dum fastiditi mutamus gramina campi (DaMA); II 14 si possis et ursos / hedis et velles summittere toxica campis (DaMA); Ecl. Theoduli, 234 Magedo campos fons detestatur et arbos (DaMA); Metello di Tegernsee, Quirin., II 8 Hęc votis aptata viget campis spaciata / et capit incrementa sui per pascua leta (DaMA); IV 53 frumenti spicas dat campus ut ante miricas (DaMA); Modoino, Nas., II 17 Rara vides nudis errare animalia campis (DaMA); 44 neque enim medio tua more vetusto / hirsutis campo cinguntur ovilia virgis (DaMA).
Isid. Orig. XIV viii 23: campus est terrarum planities (Mirabile).
Papias (s.v. campus): campus loci spatium et planicies, dictus graece quod brevis sit pedibus, idest humilis non montuosus (Mirabile).
Uguccione C 24, 1 (s.v. cami): unde hic campus, proprie planities terrarum, sic dictus quia sit humilis et brevis pedibus, non erectus ut mons sed iacens, unde et grece pedion dicitur (DaMA).
Balbi (s.v. campus) = Uguccione (Mirabile).