pratum, -i (s.n.)

1. prato (Castiglioni-Mariotti). 
Eg. II 39 Quantos balatus colles et prata sonabunt, / si viridante coma fidibus peana ciebo!
Eg. IV 94 post pecudes rediere suas, hyrteque capelle / inde velut reduces ad mollia prata preibant.

Eg. 2

prata, Eg. II 39; IV 94
-

Il sost. registra due occorrenze nel lat. dantesco, in Eg. II 39 e IV 94, entro la descrizione del locus amoenus pastorale, di cui è elemento distintivo. Quale spazio destinato al pascolo degli armenti, l’uso di Eg. IV 94 è direttamente connesso alle definizioni del termine presso i lessicografi mediolatini, in partic. Isid. Orig. XV xiii 17 «Pratum est cuius feni copia armenta tuentur» e Papias «pratum cuius foeni copia armentis est dictum».

Il termine è topico del lessico bucolico class. e mediev. (vd. anche arvum, campus, herba, pabulum, pascuum in VDL), dato che presenta cinque att. nelle Ecloge virgiliane e torna con una certa frequenza prima in Calpurnio Siculo e quindi nella bucolica mediolatina (Metello di Tegernsee, Marco Valerio, Ecloga Theoduli). In ambito poetico, il sost. è att. soprattutto al plur.  

Tra le frequenti att. nella poesia bucolica successiva, cfr. Giovanni del Virgilio, Eg. Muss. 55 «Aegle, grata michi plus quam pastoribus umbre, / quam segetes ovibus, quam prata virentia bobus» (Poeti d'Italia); Petrarca, Buc. II 96; V 138; VIII 59; X 53; 269; Boccaccio, Eg. III 46 «Hic nemus et gelidi fontes et mollia prata» (Poeti d'Italia), che presenta la stessa iunctura dantesca; Bucc. I 85; II 145; III 46; V 38; VI 16; VIII 24; 83 etc. (vd. Poeti d’Italia).
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
prato, vd. VD.
Latino classico e tardoantico:
numerose (cfr. ThLL s.v. pratum); in ambito bucolico: Verg. Ecl. III 111 Claudite iam rivos, pueri; sat prata biberunt (MqDq); IV 43 ipse sed in pratis aries iam suave rubenti / murice, iam croceo mutabit vellera luto (MqDq); VII 11 Huc ipsi potum venient per prata iuvenci (MqDq); VIII 71 Frigidus in pratis cantando rumpitur anguis (MqDq); X 42 Hic gelidi fontes, hic mollia prata, Lycori, / hic nemus (MqDq); Calp. Sic. III 15 Nam cum prata calent, illic requiescere noster / taurus amat (MqDq); V 15 Sed qua lege regas et amantes lustra capellas / et melius pratis errantes mollibus agnas, / percipe (MqDq); per la iunctura dantesca «mollia prata», cfr. anche Verg. Georg. III 520-521 Non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt / prata movere animum (MqDq); Nemes. Cyn. 324 Venemur dum mane novum, dum mollia prata / nocturnis calcata feris vestigia servant (MqDq); Claud. Rapt. Pros. II 288 nec mollia derunt / prata tibi (MqDq).
Latino medievale:
numerose; in ambito bucolico: Marco Valerio, Buc., II 23-25 Et calet umbra michi suntque aspera prata iacenti. / At si victa fores, et amena rosaria flagrent / nec calor est umbris et mollia prata libebunt (DaMA); Marco Valerio, Buc., III 68 Cernite: cuncta nitent, oculis subiecta renident / silve, prata, greges, segetes, vineta, fluenta (DaMA); Ecl. Theoduli, 247 Saturarunt prata capellas, / ruminat omne pecus, nescit procedere Phoebus; Ecl. Theoduli, 285 Prata virent, silvae frondent, nunc omnia rident; Ecl. Theoduli, 305 Dulce viro mulier, pratis arentibus imber (DaMA); Metello di Tegernsee, Quirin., I 84 Secernens vitulam dederat pastoribus illam / pratis pascendam (DaMA);  Metello di Tegernsee, Quirin., II 46 Iam clara surgente die, grege prata petente / bis gemini venere lupi (DaMA); Metello di Tegernsee, Quirin., III 104 Qui nuper runcata tenes silvestria prata, / coge gregem versus villas, iam murmurat ursus! (DaMA);  Metello di Tegernsee, Quirin., IV 52 Quin sine cultura fruges, vinum sine cura / per silvas et prata feret tellus inarata (DaMA).
Lessicografi medievali:

Isid. Orig. XV xiii 17: Pratum est cuius feni copia armenta tuentur, cui veteres Romani nomen indiderunt ab eo quod protinus sit paratum, nec magnum laborem culturae desideret. Prata autem esse quae secari possunt (Mirabile).
Papias (s.v. pratum): pratum cuius foeni copia armentis est dictum a Romanis quod protinus sit paratum, nec magnum laborem culturae desideret (Mirabile).
Uguccione P 19, 2 (s.v. paro): et hoc pratum, quasi paratum, quia parvum exigit laborem culture (DaMA).
Balbi (s.v. pratum) = Uguccione (Mirabile).

Commentatori danteschi:
-
Autore: Veronica Dadà.
Data redazione: 27.05.2021.
Data ultima revisione: 18.01.2022.