concors, -ordis (agg.)

1. concorde (Conte).
Ep. VI 12 An septi vallo ridiculo cuiquam defensioni confiditis? O male concordes! o mira cupidine obcecati! Quid vallo sepsisse, quid propugnaculis et pinnis urbem armasse iuvabit, cum advolaverit aquila in auro terribilis, que nunc Pirenen, nunc Caucason, nunc Athlanta supervolans, militie celi magis confortata sufflamine, vasta maria quondam transvolando despexit? quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie domitorem?
Mon. I xv 6 Nam, sicut plures glebas diceremus “concordes” propter condescendere omnes ad medium, et plures flammas propter coadscendere omnes ad circunferentiam, si voluntarie hoc facerent; ita homines plures “concordes” dicimus propter simul moveri secundum velle ad unum quod est formaliter in suis voluntatibus, sicut qualitas una formaliter in glebis, scilicet gravitas, et una in flammis, scilicet levitas.
Ep. 1
Mon. 2

concordes, Ep. VI 12; Mon. I xv 6 (2)

-

In Ep. VI 12 l'espressione male concordes o mira cupidine obcecati è calco da Lucan. I 87: «O male concordes nimiaque cupidine caeci».

In Mon. I xv 6 – in particolare nella seconda occorrenza – D. si riallaccia a quanto esposto precedentemente, utilizzando il termine concordes a partire dal signif. metafisico del termine concordia (Mon. I xv 5: «est enim concordia uniformis motus plurium voluntatum in qua quidem ratione apparet unitatem voluntatum, que per uniformem motum datur intelligi, concordie radicem esse vel ipsam concordiam»).

Cfr. anche concordiaconcorditer concordo.

-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
concorde, vd. VD.
Latino classico e tardoantico:
ampiamente att. già dal lat. class. con il signif. proprio di ‘di un solo cuore, di un solo animo’ (vd. Forcellini s.v. concors; vd. anche ThLL s.v. concordia I 2 c); ad es. Lucan. I 87 O male concordes nimiaque cupidine caeci! (MqDq); Aug. Civ. XIV 1 Diximus iam superioribus libris ad humanum genus non solum naturae similitudine sociandum, verum etiam quadam cognationis necessitudine in unitatem concordem pacis vinculo conligandum ex homine uno Deum voluisse homines instituere (CC).
Latino medievale:
ampiamente att. anche nel lat. mediev.; ad es. Tommaso d'AquinoSumma Theol., IIa IIae q. 37, art. 1, resp. 2 Et hoc modo laudabile fuit quod Paulus dissensionem posuit inter eos qui erant concordes in malo, nam et Dominus de se dicit, Matth. x, non veni pacem mittere, sed gladium (LLT).
Lessicografi medievali:

Uguccione, C 46, 14 (s.v. cardian): (...) concors -dis, quasi unius et eiusdem cordis, unde concorditer adverbium, et hec concordia -e, a quo concordiosus -a -um (DaMA).
Balbi (s. v. concors) = Uguccione (Mirabile).

Commentatori danteschi:
A titolo esemplificativo, Benvenuto da Imola ad Purg. XXI 82-87: Nam tres tiranni, scilicet Joannes, Simon, Eleazarus occupaverant tres regiones urbis, qui licet viderentur concordes contra hostes tamen saepe bellis lacerabant: sed nec discordia civium, nec ruina murorum, nec occisio virorum, nec suasio Romani principis, qui eos ad pacem invitabat, potuerunt flectere gentem durae cervicis, ut non potius vellent omnia extrema tollerare (DDP).
Autore: Giandomenico Tripodi.
Data redazione: 11.09.2021.