particulariter (avv.)

1. in particolare (Conte).
Mon. I xiv 7 Sed sic intelligendum est: ut humanum genus secundum sua comunia, que omnibus competunt, ab eo regatur et comuni regula gubernetur ad pacem. Quam quidem regulam sive legem particulares principes ab eo recipere debent, tanquam intellectus practicus ad conclusionem operativam recipit maiorem propositionem ab intellectu speculativo, et sub illa particularem, que proprie sua est, assummit et particulariter ad operationem concludit.
Mon. 1
particulariter, Mon. I xiv 7
-
Hapax nel lat. dantesco. L'avv. particulariter - come già evidenziato nelle Corrispondenze - è scarsamente utilizzato nei primi secc. della latinità; anche durante il medioevo non conosce grande diffusione, se non a partire dal sec. XII in avanti, con particolare sviluppo nei secc. XIII e XIV. Il termine, indicante in maniera specifica una parte, una singolarità in rapporto ad una universalità, si trova in opposizione agli avv. generaliteruniversaliter.
vd. anche particula, particularis particulo.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
particolare, vd. ED.
Latino classico e tardoantico:

non particolarmente att. nel lat. class., più att. nel lat. tardoant., indica una singolarità opposta ad una universalità, ad uno stato integro, spesso in opposizione all'avv. universaliter (vd. ThLL s.v. particulariter, vd. anche Forcellini s.v. particulariter); a titolo esemplificativo Aug. Serm. LXXI vi 10 Quia ergo nec universaliter nec particulariter enuntiata sententia est (non enim dictum est, Omnis blasphemia Spiritus; aut, quaedam blasphemia; sed tantummodo indefinite dictum est, Spiritus blasphemia non remittetur: nec dictum est, Qui dixerit quodcumque verbum; aut, qui dixerit quoddam verbum; sed indefinite, Qui dixerit verbum ); non est necesse ut omnem blasphemiam vel omne verbum intelligamus [...] (CC).

Latino medievale:

att. in misura maggiore nel lat. mediev. con il medesimo signif. (vd. Du Cange s.v. particulariter); a titolo esemplificativo, Tommaso d'Aquino, Summa Theol., I, q. 16, art. 4, resp. 3 Veritas autem vitae dicitur particulariter, secundum quod homo in vita sua implet illud ad quod ordinatur per intellectum divinum, sicut etiam dictum est veritatem esse in ceteris rebus (LLT); q. 59, art. 1 Et haec perfectissime inclinantur in bonum; non quidem quasi ab alio solummodo directa in bonum, sicut ea quae cognitione carent; neque in bonum particulariter tantum, sicut ea in quibus est sola sensitiva cognitio; sed quasi inclinata in ipsum universale bonum (LLT).

Lessicografi medievali:

Papias (s.v. particulariter): particulariter divisae aut per partes distributae (Mirabile).

Commentatori danteschi:

A titolo esemplificativo, Benvenuto da Imola ad Inf. XV 22-24: Unde nota quod iste Brunettus, ultra admirationem generalem quam habebant omnes de videndo eum vivum in tali loco sine poena, etiam mirabatur particulariter, quia videbat eum appulsum ad tantam gloriam quod faciebat in vita in medio itinere vitae humanae istud mirabile iter per infernum, et istud nobile opus per quod quaerebat salvare se et alios, quod non erat simile suo vili thesauro (DDP).

Autore: Giandomenico Tripodi.
Data redazione: 16.07.2021.