indignor, -atus sum, -ari (v.)

1. indignarsi, ritenere indegno (Conte).
De vulg. II xiii 12 Tria ergo sunt que circa rithimorum positionem potiri dedecet aulice poetantem: nimia scilicet eiusdem rithimi repercussio, nisi forte novum aliquid atque intentatum artis hoc sibi preroget - ut nascentis militie dies, qui cum nulla prerogativa suam indignatur preterire dietam: hoc etenim nos facere nisi sumus ibi: Amor, tu vedi ben che questa donna; secundum vero est ipsa inutilis equivocatio, que semper sententie quicquam derogare videtur; et tertium est rithimorum asperitas, nisi forte sit lenitati permixta: nam lenium rithimorum mixtura ipsa tragedia nitescit.
Ep. VI 13 Non equidem spes, quam frustra sine more fovetis, reluctantia ista iuvabitur, sed hac obice iusti regis adventus inflammabitur amplius, ac, indignata, misericordia semper concomitans eius exercitum avolabit; et quo false libertatis trabeam tueri existimatis, eo vere servitutis in ergastula concidetis.
De vulg. 1
Ep. 1
indignatur, De vulg. II xiii 12
indignata, Ep. VI 13
-
Il v. indignor, composto di dignor col prefisso negativo in-, assume il signif. di 'sopportare con indignazione', 'offendersi', spesso in rif. a sentimenti umani e all'ira divina (vd. Corrispondenze). Nel lat. dantesco ricorre due volte: in De vulg. II xiii 12 compare in rif. al giorno dell'investitura del cavaliere, che 's'indigna' se lo lascia trascorrere senza aver dato prova delle sue abilità; in Ep. VI 13 connota la misericordia dell'imperatore Enrico VII che, indignata, si allontanerà dai Fiorentini ribelli. Della stessa famiglia linguistica vd. anche indignatio, indignanter, indigneindignus in VDL.
-
Voce corrispondente nelle opere volgari di Dante:
-
Latino classico e tardoantico:
att. nel lat. class. e tardoant. col signif. di 'indignarsi' (ThLL s.v. indignor I): Lucr. III 384 hinc indignatur se mortalem esse creatum (MqDq); Cic. Q. Rosc. IV nimium cito ait me indignari de tabulis (CC). Nel lat. biblico ed esegetico connota l'ira divina: Es. 22, 24 et indignabitur furor meus, percutiamque vos gladio, et erunt uxores vestrae viduae et filii vestri pupilli (Bibliotheca Augustana); Ambr. In Psalm. XXXVI xxiii 1 indignantis quidem et fervescentis in iracundia consuetudo est dentibus fremere, sed habet etiam cor maligni dentes suos, qui non resonare, sed lacerare consueverunt (LLT).
Latino medievale:
non si registrano risemantizzazioni rispetto al lat. class. e tardoant.: vd. ad es. Beda il Venerabile, Hist. IV ix 4 rursum que, quasi leviter indignata, subiunxit: "Nequaquam hoc laeta ferre queo" (CC); Giraldo Cambrense, Ep. 74, p. 180 mens indignata et consternata stupescit (ACLL); Alberto di StadeAnn. Stad., p. 349 imperator non bene confisus Constantinopolitano, et aegre ferens nomen eius suo praepositum, maxime cum moliretur contra imperium Romanum et plures Romanorum corrupisset, indignabatur etiam, quod ipse se vocaverat moderatorem Romanorum (MGH).
Lessicografi medievali:
Papias (s.v. indignari): indignari, stomachari; indignatus, erectus erigens se; indignor illam rem et illa re dicimus (Mirabile).
Uguccione, D 58, 3 (s.v. dignor): indignor -aris, idest irasci, et est deponens cum omnibus suis compositis et construitur cum accusativo et ablativo vel genitivo (DaMa).
Commentatori danteschi:
-
Autore: Sofia Santosuosso.
Data redazione: 04.02.2022.
Data ultima revisione: 18.05.2022.